Participatief zeegras in kaart brengen voor behoud van biodiversiteit en duurzame visserij
Volledige oplossing
Een pêcheur in actie voor het verzamelen van herbiers in de zee
Julien Sémelin
In West-Afrika, net als op veel andere plaatsen in de wereld, hebben mariene en kusthulpbronnen dringend behoefte aan behoud. Wanneer ze in samenwerking met lokale gemeenschappen worden opgezet en beheerd, kunnen beschermde mariene gebieden (MPA's) het behoud van ecosystemen ondersteunen om de sociaaleconomische status en het levensonderhoud van de gemeenschappen beter te ondersteunen. In het MPA Joal-Fadiouth (Senegal) vergroten op de gemeenschap gebaseerde benaderingen zoals het participatief in kaart brengen van zeegras de legitimiteit van beschermingsacties door gebruik te maken van de kennis van lokale vissers en door bij te dragen aan de bewustwording over de onderlinge relaties tussen ecosystemen die belangrijk zijn voor de commerciële visserij en voor de gemeenschappen die ervan afhankelijk zijn. Deze oplossing werd gezamenlijk ontwikkeld door de FIBA Foundation (nu MAVA Foundation) en het beheercomité van de Joal-Fadiouth MPA.
Laatst bijgewerkt: 30 Sep 2025
4967 Weergaven
Context
Uitdagingen
De vissers van Joal-Fadiouth hadden duidelijk de wens geuit om hun zeegrasvelden zelf in kaart te brengen en de betrokkenheid van internationale actoren tot een minimum te beperken. Vanwege de troebelheid van de oceaan rond Joal-Fadiouth zouden satellietbeelden echter moeilijk te analyseren zijn gebleken en zou bovendien de hulp van GIS-experts nodig zijn geweest. Alleen een kartering ter plaatse voldeed dus aan de omstandigheden van de vissers. In dit opzicht was de grootste uitdaging voor de vissers het gebrek aan volledige duikuitrusting. Gelukkig testte het Franse IRD-kantoor in Dakar op dat moment verschillende klemmen voor het verzamelen van monsters onder water. Een van de kleine klemmen van het IRD werd daarom getest en gerepliceerd om zeegrasmonsters te verzamelen op diepten die de vissers niet konden bereiken met hun enige snorkelmaskers.
Locatie
Joal, Thiès, Senegal
West- en Centraal-Afrika
Proces
Samenvatting van het proces
De vier bouwstenen bouwen op elkaar voort. De creatie van de op de gemeenschap gebaseerde MPA vormde de basis voor de participatie en empowerment van de vissers, wat op zijn beurt hielp om het bewustzijn te vergroten en een gevoel van eigenaarschap te creëren bij de vissers die niet betrokken waren bij de participatieve karteringsactiviteiten. Dit versterkte het adaptieve beheer van de MPA en verhoogde de legitimiteit van een aantal van de regels die worden geïmplementeerd. Hoewel de combinatie van deze bouwstenen sterk heeft bijgedragen aan de positieve resultaten van elk van hun acties, kunnen deze ook onafhankelijk worden herhaald in andere contexten.
Bouwstenen
Een beschermd marien gebied op gemeenschapsbasis
De MPA in Joal-Fadiouth werd opgericht op 4 november 2004. Het idee voor het behoud van de mariene hulpbronnen, en dus de oprichting van de MPA, kwam rechtstreeks van de lokale vissersgemeenschap. Samen met de vissersgemeenschap wordt de MPA mede beheerd door het Directorate of Community-Based Marine Protected Areas (DAMCP), dat werd opgericht om de nationale strategieën van Senegal voor blauwe groei en behoud van biodiversiteit te ondersteunen.
Sleutelfactoren
In 2006 werd een beheercomité opgericht waarin alle relevante groepen belanghebbenden vertegenwoordigd zijn die direct of indirect invloed ondervinden van of betrokken zijn bij de MPA, zoals vissers, visverwerkende vrouwen, toeristische professionals of de politie. In totaal maken 18 vertegenwoordigers deel uit van het beheercomité.
Geleerde les
Het bestaan van een goed functionerend beheerscomité speelde een essentiële rol in de ontwikkeling van het project. De leden van de MPA wilden niet alleen gastheer zijn van een bijkomend project dat door een NGO van buitenaf gepiloteerd werd. Ze wilden het in kaart brengen zelf uitvoeren, om tegemoet te komen aan hun beheersbehoeften. Daarom was hun eerste uitdaging om voldoende technische expertise te krijgen om de activiteiten uit te voeren. Het project begon met activiteiten voor capaciteitsopbouw, ondersteund door de FIBA Foundation voor technische en financiële aspecten, en door het Regionale Netwerk van MPA's (RAMPAO) voor het ontwerpen van de kartering.
Participatieve kartering van zeegrasvelden door lokale vissers
De vissers gebruikten een bathymetrische kaart van de MPA in combinatie met GPS-apparatuur. Elke gemarkeerde GPS-locatie kwam overeen met een onderzocht gebied van 50m2, waarin de aanwezigheid van zeegras al dan niet werd bevestigd. De exacte zeegrassoorten (voornamelijk Cymodocea) werden voor elke locatie geïndexeerd in een speciaal notitieboekje. In totaal werden ongeveer 1500 monsters verzameld binnen de MPA. Er werd een kleurcode toegekend aan de verschillende vondsten - zeegras, zand of rotsen - die vervolgens werden overgeschreven op een papieren kaart dankzij de verzamelde GPS-coördinaten. Daarnaast werden er twintig willekeurige surveys uitgevoerd in de loop van een jaar om de aan- of afwezigheid van zeegras te noteren. Het protocol voor de surveys was geïnspireerd op voorbeelden uit de veldgidsen van Seagrass-Watch. De papieren kaart en GPS-coördinaten werden later omgezet in een digitale kaart door Paul Tendeng, GIS-technicus van het Regional Network of Marine Protected Areas in West Africa (RAMPAO).
Sleutelfactoren
In 2009 steunde de FIBA Foundation (Fondation Internationale du Banc d'Arguin) - die in 2014 fuseerde met de bestaande MAVA Foundation - een eerste bezoek van zeegrasdeskundige de heer Gérard Pergent (Pacal Paoli Universiteit van Corsica). In Joal trokken dit bezoek en de observaties ter plaatse de aandacht van de heer Abdou Karim Sall (voorzitter van het beheerscomité van de MPA Joal-Faditouh) en andere vissers. Deze ontmoeting wierp licht op het belang van zeegras in Joal-Fadiouth, vooral voor lokale hulpbronnen zoals inktvissen.
Geleerde les
Toen de vissers en het beheercomité van de MPA begrepen hoe belangrijk het was om de zeegrasvelden te beschermen ten behoeve van hun visserij, vroegen ze steun aan de FIBA-stichting, waarmee ze al een lange vertrouwensrelatie hadden. In 2012-2014 hebben ze de eerste participatieve kartering van zeegrasvelden in Senegal uitgevoerd, waarbij 70-80% van het werk vrijwillig door de vissers zelf werd gedaan. Het FIBA-team, toen gevestigd in Dakar en bestaande uit Mr. Julien Semelin (programmacoördinator mariene soorten en habitats), Simon Mériaux (programmacoördinator organisatieontwikkeling) en Antonio Araujo (technisch expert), ondersteunde de vissers van Joal-Fadiouth zowel financieel als technisch. In totaal heeft FIBA ongeveer 20.000 EUR voorzien voor materiaal, brandstof en sensibiliseringsactiviteiten, en ongeveer 40 dagen besteed aan technische bijstand.
Bewustzijnsvergrotende activiteiten
In elke wijk van Joal-Fadiouth werden bewustmakingsactiviteiten uitgevoerd. Korte films met onderwaterbeelden van vissers die duiken op zoek naar zeegras werden getoond aan de bredere vissersgemeenschap. De films werden 's avonds geprojecteerd, gevolgd door debatten met het MPA-managementteam. Terwijl de vissers werden bereikt via specifieke bijeenkomsten of door te luisteren naar de vele interventies van het MPA-team op de lokale radio, waren deze films en debatten de gelegenheid om de andere leden van de familie en van de buurt te raken.
Sleutelfactoren
Bewustmakingsactiviteiten zoals de projectie van films of radio-interviews werden sinds de oprichting regelmatig uitgevoerd door het MPA-team. Vissers en bewoners waren gewend aan de geloofwaardige boodschappen van het beheerteam.
Geleerde les
Dit hielp om het bewustzijn te vergroten over de kritieke rol die zeegrasvelden spelen als kraamkamer en voedselgebied in hun MPA en om het belang van het behoud ervan te benadrukken voor zowel de huidige als de toekomstige generaties vissers. Bovendien werd er extra snorkeluitrusting aangeschaft zodat de lokale vissers de zeegrasvelden zelf konden bekijken. Het toegenomen bewustzijn van de vissers rond zeegrasvelden leidde ertoe dat ze vroegen om een geschikte MPA-zonering en markering, om onvrijwillige schade aan zeegras door hun ankers of de propellers van hun motoren te voorkomen.
Kunstmatige riffen
Een andere belangrijke gerelateerde activiteit was de identificatie van de locatie van kunstmatige riffen, om de visbiomassa te verhogen door gebruik te maken van het rifeffect.
De zeegraskaart die later door de MPA werd gemaakt, bleek bijzonder nuttig om zeegrasvrije gebieden te selecteren om deze kunstmatige riffen te plaatsen.
Sleutelfactoren
De onderdompeling van kunstmatige riffen werd in 2009 al getest met steun van het Japan International Cooperation Agency (JICA). Bovendien ontwikkelde en plaatste het Senegalese Centrum voor Onderzoek naar Aquacultuur en Mosselen (CRAMS) in M'bodiène, ten noorden van Joal-Fadiouth, tegelijkertijd kunstmatige riffen binnen de aquacultuurboerderij.
De vissers van Joal-Fadiouth raakten bijzonder geïnteresseerd in het onder water plaatsen van soortgelijke riffen in hun MPA om vis aan te trekken en de visserijactiviteit te diversifiëren.
Geleerde les
Een uitdaging voor de CRAMS was het verlies van sommige vissen die uit de kooien ontsnapten, maar ook het feit dat de schaduw van de kooien ook wilde vissen aantrok. Deze overvloed aan zowel wilde als ontsnapte kweekvis rond de kwekerij trok lokale vissers aan, wat vaak leidde tot schade aan de kooien en dus tot conflicten met het CRAMS-team. Het team plaatste daarom verschillende kunstmatige riffen rond de kooien (gemaakt van schelpen van weekdieren, die grotendeels door Senegalezen worden gegeten). Het kunstmatige rifeffect resulteerde niet alleen in een grotere visbiomassa, maar het rif hield de vissers ook weg van de viskooien.
Invloeden
De implementatie van deze oplossing bleek gunstig te zijn voor de zeegrasvelden, omdat ze beter beschermd werden in de MPA Joal-Fadiouth. Dit vergrootte op zijn beurt hun vermogen om ecosysteemdiensten op lange termijn te leveren die niet alleen cruciaal zijn voor het levensonderhoud van de lokale vissers, maar die ook van belang zijn voor de beperking van de klimaatverandering. Aan de andere kant had de oplossing ook een direct positief effect op de vissers. Ten eerste op de vissers die mondiger werden door de participatieve karteringsactiviteiten, en ten tweede op de bredere vissersgemeenschap, die deelnam aan de verschillende bewustmakingsactiviteiten en nu een beter begrip heeft van het belang van gezonde zeegrasvelden voor bloeiende visserijactiviteiten.
Begunstigden
De begunstigden zijn in de eerste plaats de lokale vissers uit Joal-Fadiouth, die direct profiteren van gezonde zeegrasweiden en de cruciale ecosysteemdiensten die zeegrasweiden bieden voor de visserij, waaronder kraam- en voedingshabitats.
Duurzame Ontwikkelingsdoelen
SDG 14 - Leven onder water
Verhaal
Abdou Karim Sall, voorzitter van het beheercomité van de MPA van Joal-Fadiouth
Julien Semelin
"Voor één keer werd het werk lokaal gedaan door de leden van Marine Protected Areas. Dit initiatief voor het in kaart brengen begon bij de vissers. We werden ondersteund, maar we deden het werk met een klem van eigen makelij. Het is belangrijk om te laten zien dat we dingen zelf kunnen doen, zonder te wachten tot alles van buitenaf komt. Dit in kaart brengen heeft ons geholpen om onze MPA beter te begrijpen, om gebieden voor kunstmatige riffen te selecteren en om aangepaste beheersmaatregelen voor te stellen." Zo beschrijft Abdou Karim Sall, de charismatische voorzitter van het beheercomité van de MPA Joal-Fadiouth, de participatieve kartering van zeegras die de MPA in 2012 heeft uitgevoerd.
De gemeenschapsgebonden MPA Joal-Fadiouth werd in 2004 opgericht door de Senegalese regering met als doel het behoud van de biodiversiteit, de verbetering van de visopbrengst en de daarmee gepaard gaande sociaaleconomische voordelen voor de lokale ambachtelijke vissers.
Abdou Karim Sall, een inwoner van Joal-Fadiouth, is zich al lang bewust van de belangrijke rol die het bloeiende zeegras speelt voor commercieel belangrijke vissoorten. Lokale gebruikers van hulpbronnen zoals de heer Sall zijn vaak de beste rentmeesters van hun omgeving. Door de lokale vissers te betrekken bij het in kaart brengen van de zeegrasvelden is het gebruik van hun beste alledaagse kennis gegarandeerd, terwijl er ook mogelijkheden zijn om hen bewust te maken van de cruciale rol van zeegrasvelden voor de vissoorten waarvan ze afhankelijk zijn voor hun levensonderhoud.
