Wit-Russisch model voor herstel van gematigde veengebieden
Volledige oplossing
Bulev Mokh veengebied voor herstel
Alexander Kozulin
Gematigde veengebieden zijn het leefgebied van talrijke bedreigde soorten en zijn van vitaal belang voor de menselijke ontwikkeling vanwege hun diensten op het gebied van klimaatregulering, regulering van branden, erosie en overstromingen. Gematigde veengebieden komen veel voor in Europa en in het bijzonder in Wit-Rusland. Hoewel veengebieden methaan en stikstofoxide uitstoten, leggen ze ook koolstofdioxide vast en zijn ongerepte veengebieden op lange termijn klimaatkoelers. Zodra ongerepte veengebieden echter worden verstoord door drainage voor brandstof of voor akkerbouw, komt de opgeslagen koolstof vrij in de atmosfeer door veenoxidatie en branden. Meer dan 1,5 miljoen ha veengebied in Wit-Rusland is in het verleden verstoord door drainage. UNDP werkte samen met de regering van Wit-Rusland en internationale organisaties om een model te creëren voor het herstel van veengebieden. Sinds de start van deze activiteiten in 2009 is meer dan 50.000 ha veengebied hersteld. Er is sprake van stabilisatie van watervogelpopulaties op de herstelde locaties en bijna volledige stopzetting van veenmineralisatie en branden.
Laatst bijgewerkt: 30 Sep 2025
3465 Weergaven
Foto- en videogalerij
Context
Uitdagingen
Gematigde veengebieden behoren tot de onvervangbare natuurlijke hulpbronnen van de wereld. Ze vormen het leefgebied van talrijke bedreigde soorten en zijn een van de belangrijkste koolstofreservoirs op aarde. In Wit-Rusland beslaan de veengronden ongeveer 2,6 miljoen ha, waarvan er meer dan 1,5 miljoen zijn aangetast. Dit is te wijten aan grootschalige verstoring van het hydrologische regime van deze ecosystemen door drainage voor de industriële winning van turf voor brandstof in het verleden. Het verlies van veengebieden vormt een bedreiging voor verschillende bedreigde soorten, zoals de waterrietzanger, die in de Wit-Russische veengebieden meer dan 60% van zijn wereldwijde populatie heeft. In 2009 nam de druk toe om nieuw land toe te wijzen - zelfs in beschermde gebieden - voor turfwinning. Uitgestrekte gebieden met uitgegraven turflagen lagen er verlaten bij, waardoor het risico op veenbranden toenam. In 2009 toonde door UNDP gefinancierd onderzoek aan dat er dringend actie moest worden ondernomen om de ecologische integriteit van de aangetaste veengebieden te herstellen om de biodiversiteit te behouden, koolstofemissies te verminderen en gezondheidsrisico's weg te nemen.
Locatie
Wit-Rusland
Oost-Europa
Proces
Samenvatting van het proces
De drie bouwstenen volgen elkaar op. Er moet onderzoek worden gedaan naar het probleem en er moet een technische oplossing worden voorgesteld (Blok 1). Vervolgens moet die oplossing in de praktijk worden gedemonstreerd (blok 2). Ten slotte, wanneer er bewijs is van de effectiviteit van de twee vorige blokken, is de tijd rijp om de duurzaamheid op lange termijn en de replicatie vast te stellen, wat in het geval van Wit-Rusland gebeurde door de goedkeuring van het All Peatlands Action Plan door de Raad van Ministers (Blok 3).
In 2019 is meer dan 32.000 ha veenland in Wit-Rusland hersteld zonder enige donorinmenging, bovenop de 22.397 ha waarop het GEF-project was gericht. De totale oppervlakte van aangetaste veengebieden in Wit-Rusland wordt dus elk jaar kleiner, waardoor deze unieke ecosystemen weer tot leven komen.
De knowhow uit Wit-Rusland, ontwikkeld door het team van Dr. Kozulin, is toegepast in Rusland, in het kader van projecten die worden gefinancierd door het Duitse internationale klimaatinitiatief en die samen met Wetlands International en lokale overheden worden uitgevoerd. Meer dan 40.000 ha veengebied in Rusland is tegen 2019 hersteld met behulp van deze knowhow. De methodologie van Dr. Kozulin werd ook gebruikt in het ClimaEast-project in Oekraïne, waarbij ongeveer 3.000 ha agrarisch veenland werd hersteld.
Bouwstenen
Restauratie Kennis
Er werd een technische handleiding ontwikkeld over betaalbare benaderingen voor het herstel van veengebieden. De belangrijkste uitdaging was het samenbrengen van specialisten uit verschillende vakgebieden (hydrologie, biologie, bodemwetenschappen, economie) om samen te werken aan de ontwikkeling van één enkele meest duurzame oplossing voor elk veengebied; het proces omvatte daarom veel leren en profiteerde van advies van Duitse en Britse experts. De resulterende knowhow werd goedgekeurd als een Code van Beste Praktijken en werd een standaard voor veenlandherstel in Wit-Rusland. De herstelaanpak is gebaseerd op het gebruik van plaatselijk materiaal en in enkele gevallen op meer solide (betonnen) constructies om afwateringssloten te blokkeren en zo het wegstromen van water uit veengebieden tegen te houden/te voorkomen. De blokkadeconstructies kunnen indien nodig worden gereguleerd, zodat het waterniveau in het veengebied naar behoefte kan worden aangepast. Er is een algoritme ontwikkeld om te bepalen hoeveel van dergelijke constructies er moeten worden geplaatst en waar, afhankelijk van de grootte van het gebied, de hoogte en de toestand van de afwateringssloten. (Meer details over de technische aspecten van de herstelaanpak zijn te vinden in het gidsboek zelf). Het opnieuw bevochtigen van veengebieden in gematigde streken, zoals ontwikkeld door een team van specialisten onder leiding van Dr. Alexander Kozulin, kan emissies voorkomen, de hydrologie herstellen, de habitat van watervogels herstellen en de ophoping van veen weer op gang brengen.
Sleutelfactoren
- specialisten uit verschillende vakgebieden (hydrologie, biologie, bodemwetenschappen, economie) die bereid zijn om te leren en samen te werken om één duurzame oplossing te ontwikkelen voor elk gegeven veengebied,
- advies van toonaangevende veenweideonderzoekers (Greifwald Instituut Duitsland en RSPB, VK),
- de bereidheid van de overheid om een duurzaam beheer van natuurlijke hulpbronnen op lange termijn te accepteren in plaats van mogelijke kortetermijnvoordelen die kunnen worden verkregen uit het onmiddellijke gebruik van veengebieden voor brandstof of landbouw.
Geleerde les
- Voor een succesvolle herbevochtiging is een zorgvuldige modellering van de hoogteligging van het land nodig, vooral als er grote hoogteverschillen zijn in het veengebied.
- De hydrotechnische voorzieningen moeten na de herbevochtiging zorgvuldig worden gecontroleerd, om er zeker van te zijn dat ze precies zo functioneren als gepland en om ze op tijd te repareren als dat nodig is.
- Het is belangrijk dat de hydrotechnische voorzieningen die zijn aangelegd als onderdeel van de herbevloeiing een duidelijke eigenaar/beheerder hebben, die verantwoordelijk is voor het onderhoud en de naleving van het grondwaterpeil na de herbevloeiing.
- De kosten van herstel kunnen variëren. Het geval Wit-Rusland heeft aangetoond dat er geen dure constructiewerken nodig zijn (lokale materialen kunnen het doel goed dienen), en dat er geen hulp nodig is voor herbegroeiing/heraanplant; de meeste moerasgemeenschappen keren terug samen met de terugkeer van het grondwater.
Meer technische informatie (met voorbeelden en foto's) is te vinden in de Veenlandherstelgids waarvoor de link is gegeven.
Demonstratie van herstel in situ
Met medefinanciering van het Global Environment Facility werd tussen 2009 en 2011 22.397 ha aangetast veenland hersteld. Het herstel op deze 10 locaties hielp de jaarlijkse uitstoot van ongeveer 448.000 ton CO2 door veenbranden en mineralisatie te stoppen en bespaarde het land tientallen miljoenen dollars aan brandbestrijdingsoperaties. Reeds een jaar na de rehabilitatie vertoonden de meeste sites opnieuw typische moerasvegetatie (voornamelijk rietgemeenschappen) en de overheersing ervan over bomen en struiken (foto's in bijlage). De dichtheid van watervogels steeg met 12-16%. In de opnieuw gecreëerde wetlands registreerden wetenschappers de waterrietzanger (VU), zeearend (VU), grutto (NT) uit de IUCN-lijst, evenals andere wetlandsoorten die eerder in deze gebieden verloren waren gegaan, zoals watersnip, rietgors, kievit, rietzanger, grote karekiet. De herstelkosten (van ontwerp tot herstel van het waterpeil) bedroegen ongeveer US$50/ha. Voor het herstel werden meestal lokale materialen en lokale arbeidskrachten gebruikt. Sinds 2011 is het herstel van veengebieden op andere locaties voortgezet zonder steun van externe donoren.
Sleutelfactoren
- De goedkeuring en aanvaarding van de technische normen die in de vorige bouwsteen zijn genoemd, is belangrijk voor het succes van de restauratie in het veld.
Geleerde les
- Het opnieuw bevochtigen van veengebieden door het afsluiten van de afwateringskanalen en sloten is een natuurlijke oplossing die de enige effectieve manier is om veenbranden aan te pakken. Het water keert wel terug, zelfs als het lijkt alsof het helemaal uit het veengebied is verdwenen.
Een oplossing vinden voor de toekomst van alle veengebieden in Wit-Rusland.
Nadat de voordelen van herstel voor het milieu, de economie en de gezondheid nationaal waren erkend, nam de Raad van Ministers in 2015 de Strategie voor duurzaam gebruik en categorisatie van alle veengebieden aan. Dit beleid voorkomt elk toekomstig verlies van veengebieden door turfwinning alleen toe te staan als er geen verlies aan biodiversiteit wordt veroorzaakt en door verplichte herbevochtiging na winning of gebruik in de landbouw. Eigendom en beheer van veengebieden tijdens gebruik/bescherming, tijdens en na herstel en het spaarmechanisme om geld opzij te zetten voor herstel zijn allemaal verduidelijkt in nationale regelgeving.
Sleutelfactoren
- Het duidelijk aantonen van economische en milieuvoordelen door demonstraties in het veld is het meest overtuigende argument voor de regering om een langetermijnbeslissing te nemen die gunstig is voor het ecosysteem en de mensen.
- Het duurde ongeveer 10 jaar tussen de eerste studies over het verlies aan biodiversiteit op veengronden en de goedkeuring van de langetermijnvisie voor duurzame veengronden. Tijd is een belangrijke factor in het bereiken van een positieve transformatieve verandering.
Geleerde les
- Het is mogelijk om een complexe kwestie als deze op te lossen wanneer de overheid, internationale gemeenschappen en onderzoekers samenkomen en overeenkomen om naar een gemeenschappelijk doel toe te werken.
Invloeden
- Herstel van 1 ha van een aangetast gematigd veengebied voorkomt het vrijkomen van ca. 5,5 CO2-eq/jaar.
- Er hebben geen branden plaatsgevonden op de herstelde gebieden.
- Alle herstelde gebieden vertonen een snel (2 jaar na voltooiing van het herstel) herstel van de moerasvegetatie en de terugkeer van watervogels.
- Veel herstelde gebieden zijn populaire toeristische attracties geworden, amateurvisplaatsen en plekken waar veenbessen geplukt kunnen worden.
- Stabilisatie van de rietgemeenschappen en watervogelsoorten zoals waterrietzanger, grote karekiet, kwartelkoning.
Begunstigden
- Wereldwijd bedreigde soorten (waterrietzanger, grote zeearend, zeldzame planten).
- Overheid, als kostwinner van veenbrandbestrijding.
- Lokale gemeenschappen die niet hebben kunnen profiteren van veengebieden in aangetaste staat.
Duurzame Ontwikkelingsdoelen
SDG 13 - Klimaatactie
SDG 15 - Leven op het land
Verhaal
Dr. Alexander Kozulin, leider van de veengebiedherstelbeweging in Wit-Rusland
Alexander Kozulin
"Wit-Rusland werd vroeger beschreven als het 'land van de moerassen'. Mijn jeugd werd aan alle kanten omringd door veengebieden en bossen. Als kleine jongen ging ik jagen met mijn vader en oudere broer, en cranberry's plukken met mijn moeder en de vrouwen uit het dorp. Deze vormende jaren op het platteland bepaalden mijn levenskeuze. In de jaren negentig, toen ik onderzoek deed aan de Academie van Wetenschappen, zagen we een afname van het aantal watervogelsoorten. Ons onderzoek toonde aan dat dit verband hield met de degradatie van moerasecosystemen als gevolg van drainage. De onverminderde effecten van drainage waren verantwoordelijk voor het verlies van bodem, vegetatie en habitat van soorten, maar ook voor veenbranden. We liepen het risico populaties te verliezen van soorten zoals de waterrietzanger, waarvoor ons land wereldwijd verantwoordelijk is: onze veengebieden herbergen meer dan 60% van de wereldwijde populatie. We verloren ook populaties van de grote slangenarend, kwartelkoning en talloze zeldzame planten. Miljoenen hectaren land lagen braak en vlogen in brand, waardoor de gezondheid van mensen werd aangetast, tonnen koolstof in de lucht vrijkwamen en miljoenen dollars moesten worden geïnvesteerd in brandbestrijding. In 2008 was deze situatie absoluut niet duurzaam, dus toen we na afronding van onze studie samenwerkten met UNDP, Global Environmental Facilities en NGO's, begon er iets te veranderen. Tussen toen en 2019 hebben we stap voor stap gewerkt om het probleem op te lossen. We hebben een manier gevonden om veengebieden weer tot leven te brengen, door ze opnieuw te bevochtigen. We ontwikkelden het benodigde beleid en technische oplossingen en toonden de levensvatbaarheid ervan aan. Het effect hiervan was dat de autoriteiten en de mensen in het algemeen zich realiseerden dat herbevochtiging een van de meest efficiënte manieren is om met aangetaste veengebieden om te gaan. Als gevolg daarvan nam de nationale ministerraad de strategie voor duurzaam gebruik en categorisering van veengebieden aan, die werd ontwikkeld met gedetailleerde input van een team van technische experts en vertegenwoordigers van verschillende instellingen die verantwoordelijk zijn voor de bescherming of het gebruik van veengebieden. Toen ik met dit werk begon, was het mijn droom dat Wit-Rusland weer het 'land van venen' kan worden, met voordelen voor onze mensen, onze biodiversiteit en ons klimaat. Het geeft me veel voldoening om die droom werkelijkheid te zien worden."
In contact komen met medewerkers
Andere medewerkers
Dr. Alexander Kozulin
Nationaal Centrum voor Biologische Hulpbronnen, Academie van Wetenschappen van Wit-Rusland
