Schaalbaar model voor duurzame koffieteelt in Panama
Volledige oplossing
Vrouwelijke koffieboerin uit Río Caldera bekijkt haar oogst
UNDP/Albatros Media
In de westelijke hooglanden van Panama hebben kleine koffieboeren te maken met toenemende druk van plagen, plantenziekten en klimaatverandering. De grote afhankelijkheid van chemische bestrijdingsmiddelen heeft schade toegebracht aan de biodiversiteit, de bodem aangetast en bestuivers bedreigd. Deze oplossing laat zien hoe endofytische schimmels, micro-organismen die van nature in planten leven, kunnen dienen als effectieve biologische plaagbestrijding, aangepast aan de lokale omstandigheden. Schimmelstammen werden geïdentificeerd en omgezet in goedkope formuleringen die werden getest op koffieboerderijen, waar ze de behoefte aan chemische middelen aanzienlijk verminderden. Het initiatief brengt wetenschappers, overheidsinstellingen en lokale gemeenschappen samen, met een sterke focus op training en empowerment van boerinnen. Door het verlies aan biodiversiteit, landdegradatie en lacunes in de technische capaciteit aan te pakken, versterkt het project duurzame bestaansmiddelen en klimaatbestendigheid. Boeren profiteren van hogere opbrengsten, lagere kosten en gezondere ecosystemen, waardoor een schaalbaar model ontstaat voor duurzame koffieproductie in Panama en daarbuiten.
Laatst bijgewerkt: 03 Dec 2025
195 Weergaven
Context
Uitdagingen
- Verlies van biodiversiteit
- Aantasting van land en bossen
- Gebrek aan alternatieve inkomensmogelijkheden
- Gebrek aan voedselzekerheid
- Gebrek aan technische capaciteit
- Slechte controle en handhaving
Locatie
District Tierras Altas, Chiriquí, Panama
Boquete, Chiriquí, Panama
Renacimiento district, Chiriquí, Panama
Centraal-Amerika
Proces
Samenvatting van het proces
De bouwstenen werken op elkaar in als een continu pad dat innovatie van het laboratorium naar de koffieplantage brengt. Wetenschappelijk onderzoek begint het proces met het ontdekken van inheemse schimmels en het ontwikkelen van microbiële formuleringen die zijn afgestemd op de landbouwomstandigheden in Panama. Deze ontdekkingen krijgen praktische betekenis wanneer ze worden getest op demonstratiepercelen, waar boeren kunnen zien hoe de behandelingen plagen verminderen, de gezondheid van de planten verbeteren en de behoefte aan chemische bestrijdingsmiddelen verminderen. De resultaten op het terrein helpen onderzoekers vervolgens om de formuleringen te verfijnen, zodat ze een antwoord bieden op de echte uitdagingen van producenten.
Capaciteitsopbouwende activiteiten zorgen ervoor dat boeren begrijpen hoe ze de nieuwe methoden moeten toepassen en integreren in hun dagelijkse praktijk. Vrouwen worden de belangrijkste kennishouders, delen wat ze leren en versterken de toepassing binnen hun gemeenschap. Multisectorale partnerschappen verbinden elke fase en brengen overheidsinstanties, onderzoeksinstellingen, lokale producenten en internationale organisaties samen. Door deze gecoördineerde inspanning komen wetenschappelijke vooruitgang, gemeenschapsexpertise en beleidsondersteuning samen om een praktisch, schaalbaar model voor duurzame koffieproductie in Panama te creëren.
Bouwstenen
Wetenschappelijk gestuurde duurzame landbouw
Het project is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek dat de inheemse microbiële biodiversiteit van Panama onderzoekt. De microbiële formuleringen van het project werden ontwikkeld met een plan om de meest effectieve formule te optimaliseren en opnieuw te testen voor bredere toepassing. Bij INDICASAT identificeerden onderzoekers meer dan 3500 stammen van endofytische schimmels en isoleerden acht bioactieve verbindingen met schimmelwerende eigenschappen. Deze bevindingen werden ontwikkeld tot vijf microbiële formuleringen voor de bestrijding van ongedierte in koffiegewassen. De stammen worden bewaard in de nationale microbiële biobank van Panama, waardoor toegang tot deze waardevolle bron voor de lange termijn is verzekerd. Het wetenschappelijke team, waaronder de bekroonde microbioloog Librada Atencio, hielp het onderzoek vooruit, dat niet alleen duurzame landbouw ondersteunde, maar ook twee extra verbindingen met farmaceutisch potentieel onthulde. Deze wetenschappelijke basis stelde het project in staat om praktische, op de natuur gebaseerde oplossingen te creëren die waren aangepast aan de lokale landbouwomstandigheden. De genomische sequentiebepaling en metagenomische analyse hielpen bijvoorbeeld bij het identificeren van effectieve bioactieve bestrijders van ongedierte. Deze op het laboratorium gebaseerde oplossingen werden later vertaald naar praktische, boervriendelijke producten via veldscholen voor boeren en demonstratieterreinen.
Sleutelfactoren
- Een sterke nationale wetenschappelijke capaciteit bij INDICASAT en IDIAP maakte het mogelijk om de schimmelstammen te isoleren, in een volgorde te plaatsen en te analyseren.
- Het bestaan van de Panamese microbiële biobank zorgde voor de bewaring en langdurige toegang tot inheemse stammen.
- Dankzij de steun van het Nagoya Protocol Implementation Fund kon het onderzoek worden uitgevoerd met de nadruk op eerlijke toegang en batenverdeling.
Geleerde les
- Laboratoriumwerk van hoge kwaliteit moet nauw verbonden zijn met echte landbouwbehoeften om lokale toepasbaarheid te garanderen.
- Wetenschappelijk onderzoek kan extra onverwachte voordelen opleveren, zoals de ontdekking van schimmels met farmaceutisch potentieel.
- Het erkennen van de bijdragen van vrouwelijke wetenschappers versterkt de zichtbaarheid en impact van nationale onderzoeksteams.
Veldproeven en demonstratiepercelen
Na de ontwikkeling in het laboratorium werden de microbiële formuleringen getest op koffieboerderijen in Boquete, Tierras Altas en Renacimiento. Deze demonstratiepercelen stelden boeren in staat om te observeren hoe de biologische behandelingen presteerden onder echte omstandigheden. Producenten zoals Lourdes Yangüés zagen verbeteringen in de productiviteit van hun plantages, minder gebruik van chemicaliën en gezondere ecosystemen na toepassing van de nieuwe formuleringen. De veldproeven bevestigden dat lokale microbiële oplossingen de plaagdruk effectief konden aanpakken en tegelijkertijd de afhankelijkheid van synthetische landbouwchemicaliën konden verminderen. Deze praktijktests bouwden vertrouwen op bij de boeren en moedigden een bredere toepassing van duurzame praktijken aan.
Sleutelfactoren
- Koffieplantages in Boquete, Tierras Altas en Renacimiento boden diverse, echte omgevingen voor het testen van microbiële formuleringen.
- De bereidheid van boeren om te experimenteren, ingegeven door de hoge kosten van bestrijdingsmiddelen en bezorgdheid over het milieu, maakte succesvolle proeven mogelijk.
- Samenwerking tussen onderzoekers en producenten zorgde voor een correcte toepassing en controle.
Geleerde les
- Demonstratiepercelen wekken vertrouwen op: boeren adopteren innovaties sneller als ze resultaten kunnen zien op naburige boerderijen.
- Biologische oplossingen moeten worden aangepast aan lokale omstandigheden en het succes hangt af van voortdurende feedback tussen boeren en onderzoekers.
- Het verminderen van het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen kan tegelijkertijd de kosten verlagen, de opbrengst verbeteren en de gezondheid van het ecosysteem versterken.
Betrokkenheid bij de gemeenschap en capaciteitsopbouw
Een sterke betrokkenheid van de gemeenschap is essentieel geweest voor het succes van het project. Veldscholen voor boeren, workshops en demonstratieactiviteiten werden gebruikt om kennis te delen en lokale capaciteit op te bouwen, vooral voor jongeren en boerinnen. Door de nadruk te leggen op genderintegratie namen meer dan 600 vrouwen deel aan leiderschaps- en trainingsactiviteiten en verbeterden ze hun vaardigheden op het gebied van microbiële biodiversiteit, ongediertebestrijding op basis van de natuur en toegang en batenverdeling (ABS). Boeren zoals Carmencita Tedmann hebben conserveringspraktijken geïntegreerd, zoals het onderhouden van een boombedekking en het verbeteren van de gezondheid van de bodem, en ze delen deze technieken nu binnen hun gemeenschap. Deze uitgebreide betrokkenheid zorgt ervoor dat nieuwe methoden worden begrepen, gewaardeerd en overgedragen door lokale producenten.
Sleutelfactoren
- Veldscholen voor boeren creëerden toegankelijke ruimtes voor het delen van kennis en het oefenen van nieuwe technieken.
- Door de sterke nadruk op genderintegratie werden meer dan 600 vrouwen betrokken en kregen ze leiderschaps- en technische vaardigheden.
- Traditionele kennis van lokale gemeenschappen vulde wetenschappelijke bevindingen aan, waardoor oplossingen cultureel en praktisch relevant werden.
Geleerde les
- Deelname van vrouwen vergroot de acceptatie en verspreiding van duurzame praktijken binnen gemeenschappen aanzienlijk.
- Capaciteitsopbouw moet continu zijn en boeren hebben voortdurende ondersteuning nodig bij de overgang van chemische middelen.
- Gemeenschapsleiderschap (boeren die boeren onderwijzen) versterkt de duurzaamheid op lange termijn en het lokale eigenaarschap.
Multisectorale partnerschappen
Samenwerking tussen overheidsinstanties, onderzoeksinstellingen, internationale organisaties en boerengemeenschappen heeft elke fase van het initiatief versterkt. MiAMBIENTE, GEF, UNDP, INDICASAT en IDIAP werkten samen om wetenschappelijk onderzoek te integreren met praktische toepassingen in het veld. Het project werd het eerste in Panama dat steun kreeg van het Nagoya Protocol Implementation Fund en versterkte de nationale capaciteit om genetische rijkdommen op een eerlijke en duurzame manier te beheren. Het partnerschap vergemakkelijkte ook discussies tussen onderzoekers en de industrie over het farmaceutisch potentieel van nieuw geïdentificeerde verbindingen. Deze gecoördineerde inspanningen zorgden ervoor dat de wetenschappelijke bevindingen zich vertaalden in reële voordelen voor boeren, ecosystemen en lokale gemeenschappen.
Sleutelfactoren
- Samenwerking tussen MiAMBIENTE, GEF, UNDP, INDICASAT en IDIAP zorgde voor middelen, wetenschappelijke expertise en beleidsondersteuning.
- Financiering van het Nagoya Protocol Implementation Fund versterkte de nationale ABS-capaciteit en bood een uniek kader voor eerlijk gebruik van microbiële hulpbronnen.
- Door samen te werken met actoren uit de privésector werden wegen geopend voor mogelijke verdeling van voordelen met betrekking tot farmaceutische ontdekkingen.
Geleerde les
- Multisectorale partnerschappen versnellen innovatie door onderzoek, beleid en maatschappelijke behoeften met elkaar te verbinden.
- Duidelijke afstemming op internationale kaders, zoals het Nagoya Protocol, vergroot de geloofwaardigheid en duurzaamheid op lange termijn.
- Partnerschappen kunnen voordelen opleveren die verder gaan dan landbouw, zoals nieuwe mogelijkheden in de biotechnologie en farmaceutica.
Invloeden
Invloed op het milieu: De aanpak van biologische plaagbestrijding vermindert het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen, bevordert het behoud van biodiversiteit en stimuleert duurzame landbouwpraktijken. Elke vermindering in chemicaliën kan helpen om het water, de bodem en bestuivers zoals bijen te beschermen.
Economische impact: Koffieboeren verlagen hun inputkosten door lokaal aangepaste, goedkope plaagbestrijdingsmethoden te gebruiken. Hierdoor zijn ze beter bestand tegen plagen en ziekten, waardoor de oogst en de winstgevendheid van de boerderij verbeteren.
Sociale impact: Door vrouwen een leiderschapsrol te geven en jongeren mondiger te maken, versterkt het project de sociale cohesie en ondersteunt het gendergelijkheid in de landbouw.
Wetenschappelijke impact: Het project draagt bij aan de wereldwijde wetenschappelijke kennis over het gebruik van bioactieve stoffen voor plaagbestrijding in de landbouw.
Door deze problemen aan te pakken draagt het project bij aan een duurzame koffieproductie terwijl het evenwicht in agro-ecosystemen wordt hersteld. Zoals een boer opmerkte:
"Voorheen waren we afhankelijk van chemicaliën. Nu zien we de kracht van wat ons land en onze micro-organismen kunnen doen."
Begunstigden
- Vrouwelijke boeren en producenten
- Eigenaars en arbeiders van koffieboerderijen
- Lokale onderzoeksinstellingen
- Overheidsinstellingen (MiAMBIENTE, Ministerie van Landbouw)
- NGO's en gemeenschapsorganisaties
Wereldwijd biodiversiteitsraamwerk (GBF)
GBF Doel 4 - Het uitsterven van soorten een halt toeroepen, de genetische diversiteit beschermen en conflicten tussen mens en wild beheersen
GBF Doel 8 - De gevolgen van klimaatverandering op de biodiversiteit minimaliseren en veerkracht opbouwen
GBF Doel 9 - Wilde soorten duurzaam beheren ten gunste van mensen
GBF Doel 13 - De voordelen van genetische hulpbronnen, digitale sequentie-informatie en traditionele kennis beter delen
GBF Doel 14 - Biodiversiteit integreren in de besluitvorming op elk niveau
GBF Streefdoel 20 - Capaciteitsopbouw, technologieoverdracht en wetenschappelijke en technische samenwerking voor biodiversiteit versterken
GBF Doel 21 - Ervoor zorgen dat kennis beschikbaar en toegankelijk is als leidraad voor biodiversiteitsacties
GBF Streefdoel 23 - Gendergelijkheid en een genderbewuste benadering van biodiversiteitsacties garanderen
Duurzame Ontwikkelingsdoelen
SDG 1 - Geen armoede
SDG 2 - Honger nul
SDG 5 - Gendergelijkheid
SDG 8 - Fatsoenlijk werk en economische groei
SDG 12 - Verantwoord consumeren en produceren
SDG 13 - Klimaatactie
SDG 15 - Leven op het land
SDG 17 - Partnerschappen voor de doelen
Verhaal
Koffieplanten groeien, symbool voor het hart van het project en de bron van duurzaam levensonderhoud.
UNDP/Albatros Media
Panama ondervindt ernstige gevolgen van de klimaatverandering, waarbij de hooglanden van Chiriquí tot de zwaarst getroffen gebieden behoren. Lokale koffieproducenten hebben te maken met onvoorspelbaar weer dat hun gewassen en traditionele landbouw bedreigt.
Zoals een boer zegt: "Het klimaat is de laatste tijd onvoorspelbaar geworden, we moeten nieuwe behoudstechnieken leren, zoals het beperken van ontbossing, het planten van bomen, recycling en het beschermen van deze gebieden." Boeren zoals Carmencita Tedmann in Boquete behouden hun bomenbestand, planten schaduwbomen en verbeteren het bodembeheer om hun boerderijen te beschermen.
Naast klimaatuitdagingen verergeren plagen en ziekten door ontbossing en opwarming, wat leidt tot een toenemend gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen. Hoewel deze chemicaliën op korte termijn effectief zijn, schaden ze het milieu, vervuilen ze het water en doden ze bestuivers.
Een onderzoeker van INDICASAT legt uit: "Het is jammer dat boeren zeer sterke chemicaliën moeten gebruiken die het milieu schaden, waterbronnen vervuilen en bestuivers zoals bijen vernietigen." Boeren zoals Lourdes Yangüés in Renacimiento hebben de gevolgen van pesticiden gezien en zijn overgestapt op biologische plaagbestrijding, waardoor de opbrengst en duurzaamheid zijn verbeterd en de kosten zijn gedaald.
Het Ministerie van Milieu van Panama, het Global Environment Facility en de UNDP zijn een samenwerking aangegaan met INDICASAT om inheemse microben in de landbouw te onderzoeken. Het project combineert wetenschap met traditionele kennis en biedt natuurlijke oplossingen die de afhankelijkheid van chemische middelen verminderen en de gezondheid van bodem en planten verbeteren.
Dit initiatief, het eerste dat financiering ontvangt van het Nagoya Protocol Implementation Fund, bevordert het duurzame gebruik van de rijke genetische rijkdommen van Panama en versterkt de capaciteit van het land om te zorgen voor een eerlijke en billijke verdeling van de voordelen die voortvloeien uit het gebruik ervan.
Librada Atencio nam deel aan een nationaal programma voor de re-integratie van wetenschappers in onderzoeksinstellingen, waardoor ze de weg vrijmaakte om een vaste onderzoeker te worden. Ze won de "Women in Innovation" prijs voor haar werk in microbiologie en biotechnologie, waaronder bijdragen aan dit initiatief.
Het project leidde ook tot de ontdekking van twee verbindingen met farmaceutisch potentieel, wat deuren opende voor samenwerkingsverbanden tussen wetenschappers en de industrie en voordelen opleverde voor lokale gemeenschappen.
Samen laten deze verhalen zien hoe samenwerking tussen boeren, wetenschappers en beleidsmakers de koffieteelt in Panama verandert, veerkracht opbouwt, biodiversiteit beschermt en een duurzame toekomst creëert voor de komende generaties. Zoals een boer het zegt: "We leren om met de natuur samen te werken, niet ertegen, om ons levensonderhoud te beschermen".
