Trainingsmethoden en handleidingen
Volledige oplossing
Een door vrouwen geleide viskwekersgroep in Malawi krijgt training over het klimaatvriendelijke Chitofu 3-in-1 fornuis
©GIZ / Yvonne Glorius
Kleinschalige aquacultuur en visserij spelen een cruciale rol in de wereldwijde voedselzekerheid, bestaansmiddelen en plattelandsontwikkeling en zijn een belangrijke bron van inkomsten, voeding en werkgelegenheid. De ontwikkeling van op maat gemaakte training voor capaciteitsopbouw en klimaatbestendigheid zorgt ervoor dat activiteiten kunnen blijven floreren ondanks veranderende milieuomstandigheden. Het ondersteunt actoren in de waardeketen bij het minimaliseren van de negatieve gevolgen van klimaatrisico's, waardoor voedsel- en voedingszekerheid en bestaansmiddelen voor toekomstige generaties worden veiliggesteld. Het helpt ook illegale praktijken te voorkomen die schadelijk kunnen zijn voor ecosystemen.
Duurzame praktijken zijn niet alleen essentieel voor het behoud van natuurlijke hulpbronnen en biodiversiteit, maar ook voor het verhogen van de productie-efficiëntie. Goed ontworpen trainingsconcepten vertalen complexe technische informatie naar toegankelijke formaten. Dit maakt de standaardisatie van praktijken in verschillende regio's mogelijk, wat bijdraagt aan een betere algehele productkwaliteit en nieuwe marktkansen biedt.
Laatst bijgewerkt: 01 Jul 2025
47 Weergaven
Foto- en videogalerij
Context
Uitdagingen
Duurzaamheid, toegankelijkheid en productiviteit worden vaak belemmerd door uitdagingen zoals beperkte toegang tot kennis, een gebrek aan praktisch en adequaat trainingsmateriaal en het ontbreken van gestandaardiseerde praktijken.
Op milieugebied speelt de opleiding in op de veranderende milieuomstandigheden als gevolg van de klimaatverandering. Kleinschalige aquacultuur en visserij moeten hun methoden aanpassen om duurzame praktijken te garanderen die bijdragen aan het behoud van natuurlijke hulpbronnen en biodiversiteit.
Economisch gezien ondersteunen goed ontworpen trainingsconcepten en -materialen de schaalvergroting van kleinschalige aquacultuuractiviteiten. Technische of kennishiaten kunnen worden geïdentificeerd en aangepakt om de productiviteit te verhogen, de algehele kwaliteit van aquacultuurproducten te verbeteren en nieuwe marktkansen te creëren voor kleinschalige producenten.
Binnen de sociale context kunnen trainingsmaterialen complexe - en daarom voor velen ontoegankelijke - informatie vertalen naar toegankelijke formats, zodat iedereen kan deelnemen aan de ontwikkeling van vaardigheden.
Locatie
West- en Centraal-Afrika
Oost- en Zuid-Afrika
Zuidoost-Azië
Zuid-Azië
Proces
Samenvatting van het proces
Elke bouwsteen vertegenwoordigt een stap in de ontwikkeling en implementatie van opleidingsbenaderingen in de visserij- en aquacultuursector. Aangezien de hoofdthema's van de verschillende opleidingsprogramma's en de gebruikte formats sterk kunnen verschillen, moet de fundamentele eerste stap de evaluatie van de leemten zijn. Pas dan is het mogelijk om geschikt technisch personeel samen te brengen, de respectieve belanghebbenden te bereiken en de uiteindelijke doelgroep te bepalen.
De integratie van de lokale context moet vanaf het begin worden overwogen. Dit zal een leidraad zijn bij het ontwikkelen van het trainingsmateriaal en het bepalen van de manier van lesgeven.
Tegelijkertijd kunnen trainers die de Training of Trainers (ToT)-methode toepassen, worden georganiseerd en met hun werk beginnen. Zodra alles klaar is, is het cruciaal om piloottesten te starten en feedback te verwerken. Dit brengt je waarschijnlijk terug naar de vorige stappen om bij te sturen.
De feedbacklussen spelen een waardevolle rol in het evaluatieproces. Dit gestructureerde feedbackproces versterkt niet alleen de inhoud, maar verhoogt ook de doeltreffendheid van de leveringsmethoden.
Bouwstenen
Beoordeling van behoeften en gap-analyse om inhoud en vorm van de training te bepalen
De eerste stap is het uitvoeren van een grondige behoeftenbeoordeling en kloofanalyse door ervaren technische teamleden van het project en partners. Dit proces omvat het screenen van bestaand materiaal, overleg met belanghebbenden en actoren in de viswaardeketen en het identificeren van hiaten in kennis en praktijk. Er kan een veldonderzoek worden uitgevoerd om gegevens te verzamelen over de behoeften van de begunstigden en de noodzakelijke randvoorwaarden voor training, bijv. beschikbaarheid van technologie, trainingsduur en -intervallen.
Sleutelfactoren
Basisfactoren voor de beoordelingen zijn onder andere een vakkundig technisch team en effectieve samenwerking tussen partners. Ze moeten toegang hebben tot bestaande materialen om een goed geïnformeerde screening te garanderen. Participatieve veldonderzoeken die rekening houden met gender, jeugd en gemarginaliseerde groepen helpen om de behoeften nauwkeurig te identificeren. Financiële middelen en logistieke ondersteuning maken een grondige gegevensverzameling en -analyse mogelijk.
Geleerde les
De belangrijkste onderwerpen van de verschillende trainingsprogramma's en de gebruikte formats kunnen sterk verschillen. Bijvoorbeeld, terwijl de beoordeling van de behoeften in Zambia hiaten in bestaande handleidingen voor aquacultuurtraining aan het licht bracht die konden worden aangepakt door middel van praktijkgerichte training, leidde het onderzoek in Oeganda tot de ontwikkeling van een visserijbedrijf. In Mauritanië wees de identificatie van zwakke punten op de behoefte aan hygiëne- en kwaliteitstraining in de viswaardeketen. Als reactie op klimaatrisico's erkende het project in Malawi het belang van intermitterende oogstmethoden en ontwikkelde het een handleiding voor visvallen.
Collaboratieve en participatieve ontwikkeling
Een gezamenlijke en participatieve aanpak staat centraal bij de ontwikkeling van trainingsmateriaal. Om de relevantie, uitvoerbaarheid en eigen inbreng te garanderen, wordt er meestal een taskforce gevormd met vertegenwoordigers van ministeries, de academische wereld, viskwekers, actoren uit de waardeketen en onderzoekers. Er wordt gebruik gemaakt van iteratieve processen, validatieworkshops en overleg met belanghebbenden om het materiaal te verfijnen en ervoor te zorgen dat het de lokale behoeften weerspiegelt.
Training moet niet alleen gericht zijn op het 'hoe' maar ook op het 'waarom'. Door de beweegredenen achter specifieke praktijken uit te leggen, zoals het verminderen van milieueffecten of het bevorderen van voedselzekerheid, krijgen boeren een beter begrip en worden ze in staat gesteld om weloverwogen beslissingen te nemen die in lijn zijn met duurzaamheidsdoelen. Dit gaat verder dan het simpelweg opvolgen van instructies; het stimuleert kritisch denken en probleemoplossend vermogen.
Om veerkrachtige en bloeiende ondernemingen op te bouwen, moet de training ook elementen bevatten zoals bedrijfseducatie, innovaties in de waardeketen en het gebruik van gedecentraliseerde hernieuwbare energietechnologieën. Deze onderdelen stellen viskwekers in staat om hun financiële kennis te vergroten, in te spelen op uitdagingen van de markt en het milieu, en innovatieve oplossingen te implementeren voor een hogere productiviteit en duurzaamheid.
Sleutelfactoren
Indien nodig kunnen consultants worden ingeschakeld om de resultaten te harmoniseren en het proces te versnellen, maar een verscheidenheid aan relevante belanghebbenden van de sector en de waardeketen moet altijd worden betrokken bij het beoordelen van de inhoud.
Materialen moeten nauw worden afgestemd op de behoeften en prioriteiten van lokale instellingen en samen worden geïntegreerd in nationale curricula en technische opleidingsinstituten, waarbij zowel relevantie als lokaal eigenaarschap worden gewaarborgd.
Geleerde les
In India werden voor de ontwikkeling van trainingsmateriaal voor aquacultuur meerdere workshops gehouden en werd feedback gegeven door lokale viskwekers, overheidsinstanties, NGO's en onderzoekers. Dit samenwerkingsproces was van vitaal belang voor het creëren van modulaire trainingssessies die geschikt waren voor de seizoensgebonden beperkingen van de visteelt, met name voor vrouwen en kleinschalige kwekers. Het materiaal werd voortdurend getest en herzien om de relevantie ervan te garanderen. Het werd geschreven in de lokale taal en op maat gemaakt voor leren in het veld zonder dat er technologie aan te pas kwam. Deze inclusieve aanpak zorgde ervoor dat de boeren eigenaar werden van de inhoud van de training en garandeerde de effectiviteit ervan op de lange termijn.
Integratie van lokale contexten en talen
Bij het ontwerpen van trainingshandleidingen is het essentieel om rekening te houden met de lokale context - zoals de milieu- en culturele omstandigheden in de regio's en de lokale talen. Dit garandeert de toegankelijkheid en relevantie van de trainingsinhoud en de afstemming op de realiteit van de omgeving van de doelgroep. Om de duurzaamheid en brede toepassing van het trainingsmateriaal te garanderen, moet het nauw aansluiten bij de behoeften en prioriteiten van lokale instellingen.
Sleutelfactoren
Sleutelfactoren zijn onder andere het betrekken van lokale boeren en experts bij het ontwikkelen van materialen, ervoor zorgen dat trainingslocaties en hulpmiddelen toegankelijk zijn, regelmatig feedback verzamelen van deelnemers om de inhoud bij te werken en steun krijgen van leiders uit de gemeenschap om deelname en vertrouwen aan te moedigen.
Geleerde les
In India bijvoorbeeld werden de modulaire trainingssessies ontwikkeld met een specifieke focus op de beschikbare tijd van boeren en hun landbouwkalender. De ontwikkelde aanpak maakt het mogelijk om de training op te splitsen in korte modules van 2 uur. Dit zorgde ervoor dat boeren, vooral vrouwen, konden deelnemen zonder hun lopende activiteiten in het levensonderhoud en het huishouden te verstoren. De modulaire opzet stelde de boeren ook in staat om sessies te selecteren op basis van het seizoen, zoals het voorbereiden van vijvers, het aanvullen van de voorraden of teeltperioden, waardoor de relevantie en timing van de verstrekte informatie werd gemaximaliseerd. Het toevoegen van passende illustraties, vooral van lokale producten en praktijken, aan het trainingsmateriaal verbeterde het begrip door de inhoud te verankeren in bekende visuals.
Selectie en training van trainers (ToT)
De Training of Trainers (ToT) methode is een veelgebruikte aanpak in programma's voor capaciteitsopbouw om de effectieve verspreiding en verankering van kennis en vaardigheden in gemeenschappen te garanderen. Trainers worden geselecteerd op basis van criteria zoals ervaring, communicatievaardigheden en betrokkenheid bij de gemeenschap. Ze ondergaan een gestructureerd kwalificatieprogramma dat klassikale sessies en praktijkleren omvat om hen voor te bereiden op het leiden van sessies die in lijn zijn met de principes van volwasseneneducatie en op ontdekking gebaseerde benaderingen.
Een Master Trainer model, zoals gebruikt in de Aquaculture Business School in Malawi en het Community Resource Person model in India, speelt een cruciale rol in het waarborgen van consistente kwaliteit en kalibratie van trainingsnormen. Master Trainers leiden niet alleen de initiële ToT-programma's, maar ondersteunen ook de voortdurende kwaliteitsborging door de trainers te begeleiden en de effectiviteit van de training te controleren. De trainers fungeren als tussenpersonen die technische concepten vertalen naar praktische oplossingen voor boeren.
Sleutelfactoren
Trainershandleidingen moeten nauwkeurig en gedetailleerd worden opgesteld om toekomstige trainers duidelijke richtlijnen te geven over hoe ze specifieke trainingsinhoud effectief kunnen geven. Bij de ontwikkeling van deze handleidingen moet een participatieve aanpak worden gevolgd, met voortdurende feedback van de deelnemers.
Het opzetten van een netwerk van trainers binnen gemeenschappen is essentieel om de beschikbaarheid van training en adviesdiensten op de lange termijn te garanderen. Door dit netwerk lokaal te verankeren, kunnen de inspanningen voor capaciteitsopbouw beter inspelen op de behoeften van de gemeenschap.
Geleerde les
Ervaring uit India heeft aangetoond dat jongere trainers, vooral die met maximaal vijf jaar ervaring en een universitaire opleiding, hoog werden gewaardeerd door de boeren. Deze trainers bleken beter aan te sluiten bij het leerniveau van de boeren, omdat ze niet te ver af stonden in termen van onderwijskennis en de kenniskloof effectief konden overbruggen.
Innovatieve manieren van levering
De campagnes moeten specifiek worden afgestemd op de betreffende doelgroep om de inhoud relevanter en boeiender te maken. Het is belangrijk om gebruik te maken van multimedia en gevarieerde communicatievormen zoals video's, strips en radioprogramma's, posters, stripboeken, muurschilderingen en wedstrijden. Deze vormen helpen om informatie op een begrijpelijke en aantrekkelijke manier te presenteren.
Daarnaast moeten opleidingen in duurzame visserij en aquacultuur zowel praktische vaardigheden als theoretische kennis bevatten, met een sterke nadruk op flexibele onderwijsmethoden en praktijkleren. Praktische training vindt vaak plaats op demokwekerijen of de eigen kwekerijen van de deelnemers, waar mentorschap in groepsverband en technische input ter plaatse van trainers en experts plaatsvinden. Deze praktijkgerichte training behandelt essentiële onderwerpen zoals de selectie van de locatie, het uitgraven van de vijver, het vullen van de vijver, voer- en vijverbeheer, het monitoren van de gezondheid van de vis, waterkwaliteitsbeheer en visverwerking. Door deel te nemen aan levensechte situaties verwerven deelnemers de vaardigheden die nodig zijn om de inhoud van de training zelfstandig toe te passen in hun eigen bedrijf. Dit ervaringsleren vergroot hun vermogen om vijveraquacultuur en vissen het hele seizoen door te beheren. Terwijl praktijkdemonstraties praktische, praktijkgerichte kennis bieden, biedt klassikale training theoretische kennis.
Sleutelfactoren
Afhankelijk van de context kan het belangrijk zijn om trainingen te ontwikkelen die gegeven kunnen worden zonder afhankelijk te zijn van technologie of elektriciteit - vooral in afgelegen en landelijke gebieden.
Geleerde les
Onder invloed van de beperkingen als gevolg van de COVID-19 pandemie hebben sommige landen innovatieve methoden aangenomen om de trainingsinhoud te verspreiden en een breder publiek te bereiken. In Mauritanië bijvoorbeeld werd de trainingsinhoud verspreid via een mobiele applicatie, zodat de doelgroepen gemakkelijk toegang hadden tot de informatie. Vergaderingen, bezoeken aan visaanvoerplaatsen en trainingsworkshops in het veld werden beperkt. Sommige projecten ontwikkelden speciaal ontworpen interactieve radioprogramma's voor luisteraars op afstand of speciale trainingsvideo's om hun trainingsinhoud te verspreiden en mensen bewust te maken van visconsumptie en duurzame praktijken. Deze video's hebben bovendien het voordeel dat ze opnieuw bekeken kunnen worden, waardoor vis- en aquacultuurkwekers ook na de trainingscyclus begeleid worden of andere kwekers kunnen helpen die niet konden deelnemen.
Testen en feedback verwerken en voortdurend herzien
Proeftesten van het trainingsmateriaal is een belangrijke stap in het verfijnen en verbeteren van de inhoud op basis van feedback uit de praktijk van verschillende belanghebbenden, met name cursisten en trainers. Dit proces wordt versterkt door praktische methoden zoals veldbezoeken en demonstraties, waarbij trainers specifieke technieken laten zien. Cursisten worden vervolgens aangemoedigd om deze methoden in levensechte scenario's toe te passen, zodat trainers de toepasbaarheid en relevantie van de trainingsinhoud kunnen beoordelen.
Door middel van testtrainingen kunnen noodzakelijke aanpassingen en uitdagingen worden geïdentificeerd, aangevuld met anekdotische inzichten en directe feedback van boeren. Deze iteratieve aanpak zorgt ervoor dat de materialen praktisch en relevant blijven voor de lokale omstandigheden, nieuwe kennis bevatten en zich aanpassen aan de veranderende milieu- en marktdynamiek.
Sleutelfactoren
Belangrijk is dat het verzamelen van feedback idealiter een volledige kweekcyclus omvat, met inbegrip van belangrijke fasen zoals het voorbereiden van de vijver, het vullen, voeden en oogsten. Dit stelt trainers in staat om uitdagingen te identificeren en de training dienovereenkomstig aan te passen.
Aan het einde van pilotsessies moeten deelnemers nadenken over hun ervaringen door belangrijke vragen te beantwoorden zoals "Wat ging er goed?" en "Wat kan er verbeterd worden?". Dit proces versterkt de inhoud en verbetert de methoden. Het resultaat is dat het materiaal beter aansluit bij de werkelijke behoeften van de doelgroep.
Geleerde les
Dankzij dit uitgebreide tijdsbestek konden de trainers gedetailleerde inzichten verzamelen in de uitdagingen waarmee de boeren werden geconfronteerd en de training hierop aanpassen.
Monitoren en evalueren van trainingseffecten
Om de langetermijneffectiviteit van training te meten, zijn monitoring- en evaluatieprocessen (M&E) essentieel. Naast het verzamelen van directe feedback van deelnemers, omvat een holistische aanpak het beoordelen van de toepassing van geleerde praktijken in de loop van de tijd.
In plaats van alleen het aantal getrainde deelnemers te tellen, verschuift de aandacht naar het meten van de kwalitatieve impact van de training. Dit omvat het evalueren van hoe de verworven kennis zich vertaalt in tastbare resultaten zoals verhoogde productiviteit, verbeterd beheer van hulpbronnen en verbeterde bestaansmiddelen. Door deze resultaten systematisch bij te houden, kan de effectiviteit van het trainingsprogramma voortdurend worden beoordeeld en verbeterd.
Sleutelfactoren
Enquêtes die direct na de training worden gehouden, leggen de eerste reacties van de deelnemers vast, terwijl periodieke follow-ups inzicht geven in de mate van adoptie en aanpassing van de werkwijzen.
Veldbezoeken helpen trainers ook bij het identificeren van belemmeringen voor adoptie, zoals beperkte middelen of contextuele uitdagingen, die vervolgens gebruikt kunnen worden voor toekomstige herzieningen van het trainingsmateriaal. Dit zorgt ervoor dat de training dynamisch blijft en inspeelt op de veranderende behoeften van boeren.
Geleerde les
Feedback loops spelen een waardevolle rol in het evaluatieproces, terwijl periodieke follow-ups inzicht geven in de mate waarin praktijken worden overgenomen en aangepast. Gegevens over de adoptiegraad van specifieke technieken - zoals verbeterd waterbeheer of duurzame voederpraktijken - kunnen bijvoorbeeld dienen als indicator voor het succes van de training.
Invloeden
De ontwikkeling van op maat gemaakte trainingsconcepten en handleidingen heeft de capaciteiten van kleinschalige aquacultuur- en visserijproducenten aanzienlijk vergroot en heeft geleid tot de implementatie van verbeterde praktijken en innovaties in de hele waardeketen. Het testen, toepassen en uitrollen van verbeterde praktijken en innovaties heeft bijgedragen aan een hogere productiviteit, het behoud van natuurlijke hulpbronnen en biodiversiteit en het voorkomen van illegale praktijken. Het heeft ook geleid tot een betere kwaliteit van aquacultuur- en visserijproducten en een vermindering van verliezen na de oogst. De combinatie van technische kennis en vaardigheden op het gebied van bedrijfsbeheer stimuleerde boeren om nieuwe marktkansen te verkennen en droeg bij aan zowel economische groei als veerkracht van de gemeenschap. Een hoge vraaggerichtheid, de integratie van lokale contexten, praktische voorbeelden en demonstraties en een participatief ontwikkelingsproces zorgden voor de toegankelijkheid, relevantie, uitvoerbaarheid en duurzaamheid van de ontwikkelde trainingsconcepten en materialen. Dit droeg bij aan een hoge adoptiegraad van de trainingsinhoud en de duurzame ontwikkeling van de aquacultuur- en visserijsector in de implementerende landen.
Begunstigden
Kleinschalige aquacultuurproducenten, kleinschalige vissers, producentenverenigingen en zelfhulpgroepen
Wereldwijd biodiversiteitsraamwerk (GBF)
GBF Doel 3 - 30% van land, wateren en zeeën behouden
GBF Doel 8 - De gevolgen van klimaatverandering op de biodiversiteit minimaliseren en veerkracht opbouwen
GBF Streefdoel 10 - Biodiversiteit en duurzaamheid in landbouw, aquacultuur, visserij en bosbouw verbeteren
GBF Doel 16 - Duurzame consumptiekeuzes mogelijk maken om afval en overconsumptie te verminderen
Duurzame Ontwikkelingsdoelen
SDG 1 - Geen armoede
SDG 2 - Honger nul
SDG 8 - Fatsoenlijk werk en economische groei
SDG 12 - Verantwoord consumeren en produceren
SDG 14 - Leven onder water
Verhaal
Casestudie: Coaching en follow-up
Katrin Straßburger, Sandra Winter/ W4 Büro für Gestaltung, Frankfurt, Germany
De Coaching and Follow-up Loop (CFL) werd geïmplementeerd in de noordelijke, centrale en zuidelijke regio van Malawi om ervoor te zorgen dat viskwekers en aquacultuurondernemers de tijdens de training opgedane kennis blijven toepassen. Er werden follow-upbezoeken uitgevoerd om het begrip en de implementatie van nieuwe concepten te bevestigen, waardoor innovatie werd aangemoedigd in plaats van het rigide volgen van vaste formules. Gedurende het hele seizoen fungeerden trainers uit de gemeenschap als mentoren, die begeleiding en aanbevelingen op maat gaven om de individuele uitdagingen van de viskwekers aan te pakken. Deze aanpak stelde de begunstigden in staat om een diepgaand inzicht te ontwikkelen in hun operationele systemen, waardoor ze zelfstandig langetermijnoplossingen konden vinden. In tegenstelling tot traditionele training, waarbij boeren vaak passieve ontvangers van informatie zijn, stimuleert CFL continu leren en actieve participatie. Na de basistraining in zowel technische als organisatorische aspecten, krijgen de getrainde Fish Farmers (FF's) en Fish Farmer Groups (FFG's) verder uitbreidingsadvies door middel van coaching en follow-upsessies. Deze sessies gaan in op uitdagingen die ontstaan tijdens de implementatie van verbeterde aquacultuurtechnieken en organisatorische kwesties binnen de FFG's.
Coaches faciliteren discussies in groepsverband en helpen de FFG's om hun problemen, achtergronden en seizoensomstandigheden die van invloed kunnen zijn op hun uitdagingen, onder woorden te brengen. Deze participatieve aanpak staat in contrast met vroegere top-down benaderingen, die vaak niet aansloegen bij de boeren. Coaching is een proces waarbij de coachees eigenaar zijn van de discussies. Coaches gebruiken verschillende hulpmiddelen om productieve dialogen te stimuleren, waaronder doelgericht vragen stellen, spiegelen, feedback, visievorming en analyse van sterke en zwakke punten, kansen en bedreigingen (SWOT).
Dit coachingsproces bevordert een positieve sfeer, waarin groepsleden actief deelnemen aan het vinden van oplossingen, het verbeteren van hun management en visproductie. Door het gebruik van participatieve instrumenten en het faciliteren van open discussies, stellen coaches FF's en FFG's in staat om hun uitdagingen aan te pakken, wat uiteindelijk leidt tot betere resultaten in aquacultuurpraktijken.
