Aanpassing aan klimaatverandering: Innovatieve technieken in de kleinschalige aquacultuursector

Aangepast aan de specifieke context van het land worden verschillende maatregelen gebruikt voor de interventiegebieden van GP Fish. De procedure is echter vergelijkbaar, te beginnen met het bestuderen van de individuele effecten van klimaatverandering op de regio, het testen van mitigatiestrategieën om deze effecten te beperken en vervolgens het implementeren van de meest effectieve oplossingen.

In 2022 voerde GP Fish in opdracht van het Duitse federale ministerie voor economische samenwerking en ontwikkeling (Bundesministerium für wirtschaftliche Zusammenarbeit und Entwicklung, BMZ) een kwetsbaarheidsstudie uit voor de zoetwateraquacultuursector in Madagaskar. Publieke, private en maatschappelijke actoren uit de sector dachten samen na over de gevolgen van klimaatverandering en ontwikkelden aanpassingsmaatregelen voor vijverkweek en rijstviskweek.

Bovendien werden in het project, in samenwerking met de Lilongwe University of Agriculture and Natural Resources en het voormalige sectorale programma voor duurzame visserij en aquacultuur, maatregelen onderzocht en geïmplementeerd om viskwekers te beschermen tegen het totale verlies van visbestanden als gevolg van extreme weersomstandigheden door middel van intermitterende oogst.
De aanpassingen in de aquacultuur werden toegepast en ondersteund door middel van training en adviesdiensten, in combinatie met aanvullende activiteiten zoals de implementatie van een klimaatinformatiesysteem op basis van mobiele telefoons.

De kwetsbaarheidsstudie volgt de methodologie van het GIZ Vulnerability Sourcebook, dat gebruik maakt van de kwetsbaarheidsdefinitie van het AR4 van het IPCC. Als uitgangspunt werden de temperatuur en neerslag in zes aandachtsgebieden in Madagaskar geanalyseerd en werden er klimaatprojectkaarten gemaakt. Deze dienden als basis voor de impactanalyse. In drie interregionale workshops werden impactketens en aanpassingsmaatregelen ontwikkeld door particuliere, openbare en maatschappelijke actoren uit de aquacultuursector. In een nationale workshop werden deze bevindingen gedeeld en geverifieerd. Viskwekers in de Hooglanden en aan de oostkust namen deel aan activiteiten voor capaciteitsopbouw op het gebied van aanpassing aan klimaatverandering.

In het algemeen bleek uit de resultaten dat de zoetwateraquacultuursector in alle zes aandachtsgebieden in Madagaskar zeer kwetsbaar is. De modellen voorspellen een aanzienlijke vermindering van de neerslag, een toename van het aantal dagen zonder regen en meer frequente extreme weersomstandigheden tot 2060. Meer cyclonen (en intensere cyclonen) leiden tot overstromingen, erosie en verzanding van rijstvelden. Frequentere en langere droogtes leiden tot een gebrek aan water, kortere productiecycli en vertragingen in het viskweekseizoen. Bovendien kunnen extreme weersomstandigheden leiden tot "paniekverkopen" tegen lage prijzen, wat de economische prestaties van viskwekers beïnvloedt.

Door gezamenlijke inspanningen van het project en de Lilongwe Universiteit werd een methode voor intermitterend oogsten ontwikkeld, gebaseerd op discussies met experts en literatuuronderzoek. De grootteselectieve visval werd ontworpen voor een gemakkelijke en regelmatige oogst van jonge vis in tilapiakweken van gemengd geslacht, waardoor het risico van een totaal verlies van de visoogst als gevolg van extreme weersomstandigheden werd beperkt. Naast een beter beheer van de draagkracht van de vijver, werd verwacht dat de goedkope visval de voeding van het huishouden en de cashflow van kleinschalige aquacultuurboeren zou verbeteren. In een reeks experimenten werden verschillende vissoorten, visdichtheden en tijdsintervallen voor het gebruik van de fuik getest. Er werden proeven op het landbouwbedrijf uitgevoerd om het gebruik van de innovatie in het veld te testen. Met de toepassing van de fuik voor intermitterende oogst was de totale opbrengst onder optimale omstandigheden 25 procent hoger dan in de controlegroep met oogst in één keer. Tijdens de drie maanden durende proef in het veld gebruikten de boeren de fuik twee tot drie keer per week. Elke keer werd gemiddeld 830 g kleine maar verkoopbare vis gevangen, wat neerkomt op een continue visaanvoer van meer dan 20 kg voor de boer.

Deze extra vangst zorgde voor een constante bron van voedsel voor het huishouden of kon tegen gunstige prijzen verkocht worden, vooral wanneer het aanbod van vis op de lokale markt laag was tijdens de aquacultuurcyclus.

Complexe problemen vragen om systemische oplossingen die in verschillende dimensies en op verschillende niveaus werken.

Op basis van de resultaten van het kwetsbaarheidsonderzoek en het proefproject met de intermitterende oogsttechniek heeft GP Fish verschillende initiatieven ondersteund om de weerbaarheid van aquacultuur- en rijstviskwekers te vergroten. Door middel van trainingssessies leerden boeren over de gevolgen van klimaatverandering op aquacultuuractiviteiten. Met steun van technisch personeel ontwikkelden coöperaties van viskwekers individuele aanpassingsplannen, die vervolgens werden opgenomen in hun jaarplanning. Daarnaast kregen de boeren training in het verbeteren van de functionaliteit van het stroomgebied en het implementeren van agroforestry praktijken, waaronder herbebossing rond vijvers om erosie tijdens zware regenval te verminderen. Vanwege de grote vraag vanuit de gemeenschap ondersteunde het project ook de ontwikkeling en het beheer van lokale boomkwekerijen om de beschikbaarheid van zaailingen te garanderen.

Andere infrastructurele aanpassingen voor kleinschalige aquacultuur omvatten het gebruik van diepere vijvers, die een thermisch toevluchtsoord en grotere reserves aan opgeloste zuurstof bieden, waardoor de groei en overleving van de vis tijdens droge periodes verbetert. Structurele aanpassingen zoals verhoogde vijverdijken en strategische timing voor het uitzetten en oogsten van vis worden aanbevolen om verliezen tijdens seizoensgebonden extreme weersomstandigheden te voorkomen.

Bovendien verminderde het continu oogsten van overtollige tilapia nakomelingen het risico op een totaal verlies aan marktwaarde als gevolg van overstromingen, wat een innovatieve aanpassing is om de veerkracht tegen klimaatschommelingen te vergroten. De kostenefficiënte aanpassingen en technieken werden zorgvuldig geselecteerd om de financiële lasten voor de boeren te minimaliseren.
Deze aanpassingen op infrastructureel niveau kunnen worden aangevuld met regionale activiteiten van het project om de gevolgen van klimaatverandering te verzachten. Er is bijvoorbeeld een digitaal, op mobiele telefoons gebaseerd klimaatinformatiesysteem voor viskwekers geïntroduceerd in samenwerking met mobiele netwerkoperators en weerstations. De hotline biedt vroegtijdige en regelmatige weersupdates, waardoor boeren hun productie- en oogstmethoden kunnen aanpassen om verliezen door gebeurtenissen zoals overstromingen te voorkomen. Daarnaast fungeert de hotline als een marktplaats voor visproducenten en -consumenten.