Gendertransformatieaanpak ter bevordering van vrouwen in de visserij en aquacultuur

Om een beter inzicht te krijgen in de sociale rollen en activiteiten van mannen en vrouwen in de viswaardeketen, kan een waardeketenanalyse met de focus op genderongelijkheid worden toegepast. Op basis van de analyse kan een genderstrategie worden bevorderd die gericht is op de ontwikkeling van een gezamenlijk pad naar gendergelijkheid.

De analyse vindt plaats op verschillende niveaus, waaronder zowel deskreviews als veldonderzoek. Op landenniveau worden onder andere leiderschapsposities van mannen en vrouwen, toegang tot en eigendom van land en waterbronnen, loonontwikkeling in de viswaardeketen en toegang tot onderwijs gedocumenteerd.

Op macroniveau worden de sectorale beleidslijnen en strategieën, zoals het waterbeleid, geëvalueerd op hun erkenning van een kader voor gendermainstreaming en een gendervooroordeel. De resultaten van deze evaluatie worden vervolgens vergeleken met de daadwerkelijke implementatie van dit sectorspecifieke beleid in activiteiten van instellingen, omdat het wetgevingskader en de praktische toepassing van gendermainstreaming in acties kunnen verschillen.

Terwijl het mesoniveau zich richt op partnerorganisaties en hun ondersteuning van gendergebalanceerde participatie en implementatie van gendermainstreaming, omvat het microniveau een kwalitatieve analyse die zich concentreert op de doelgroep. De vragen hebben onder andere betrekking op sectorspecifieke kennis en bedrijfskennis, evenals op machtsverhoudingen op zowel gemeenschaps- als huishoudniveau. Ten slotte worden de medewerkers van de voorlichtingsdiensten gevraagd naar hun specifieke gendertraining en -kennis.

De genderanalyse die werd uitgevoerd door het "Fish for Food Security"-project (F4F) in Zambia gaf bijvoorbeeld aan dat mannen de neiging hebben om de visserij en landbouw te domineren (95%), terwijl vrouwen (90%) de visserijactiviteiten na de oogst domineren en actief zijn in de detailhandel, marketing en verkoop van vis. Dit leidt vaak tot een inkomensverschil tussen mannelijke en vrouwelijke handelaren. Daarnaast hielp de analyse bij het identificeren van barrières, sociale normen en machtsverschillen die vrouwen ervan weerhouden om aan visteelt te doen. Er werden belangrijke strategische gebieden voor de implementatie geïdentificeerd, zoals het gebruik van een huishoudelijke aanpak voor gendermainstreaming om de machtsverhoudingen te herverdelen, de integratie van gendermainstreaming in reeds bestaande interventies op gemeenschapsniveau, partnerorganisaties die meer en betere gendergerelateerde gegevens verzamelen of een speciale begrotingslijn voor gendermainstreaming.

Op basis van de resultaten van de genderanalyse kan een vraaggerichte genderstrategie worden aangenomen. Benaderingen en activiteiten omvatten niet alleen maatregelen die gericht zijn op het wegnemen van structurele belemmeringen, maar ook aspecten zoals het aanpassen van trainingslocaties, trainingslocaties en -tijden om de toegankelijkheid voor mensen met een handicap en alle geslachten te verbeteren. Ze maken allemaal deel uit van vraaggerichte maatregelen voor capaciteitsopbouw.

"Gender Makes Business Sense" (GmBS) van het project "Aquaculture Value Chain for Higher Income and Food Security in Malawi" (AVCP) is zo'n praktisch capaciteitsontwikkelingsprogramma voor agro-industriëlen, gericht op het verbeteren van het inzicht van de deelnemers in het bedrijfsleven en het integreren van genderdimensies. Het richt zich op gendertransformatieve veranderingen, het systematisch aanpakken van machtsverhoudingen bij de basisoorzaken en het streven naar gedragsverandering op verschillende niveaus en in verschillende stadia om de genderongelijkheid op de verschillende niveaus van de aquacultuurwaardeketen te herstellen.

Door de ervaringsgerichte leerbenadering worden zowel vrouwen als mannen toegerust met praktische bedrijfsmanagementvaardigheden en financiële knowhow, en krijgen ze inzicht in de sociaaleconomische impact van genderdynamiek in hun bedrijf. Het programma streeft niet alleen naar verandering bij agripreneurs, maar ook bij de actoren in de waardeketen zelf, beleidsactoren en de GmBS-facilitators in het veld. Het traint daarom niet alleen boeren, maar ook belanghebbenden, waaronder voorlichters, senior visserijmedewerkers en politieke contactpersonen om te lobbyen voor de opname van gendertransformatieve veranderingsbenaderingen op beleidsniveau. Door de betrokkenheid van verschillende actoren van alle seksen wordt het potentieel om sociale relaties te veranderen verbeterd, bijvoorbeeld met betrekking tot besluitvorming en toegang tot middelen voor voedselzekerheid.

Om eigenaarschap te bevorderen en boeren te blijven uitrusten met de vaardigheden en kennis die door GmBS worden gedeeld, is het geïntegreerd in een "Aquaculture Technical and Vocational Education and Training" (A-TVET) programma. Opleidingsinstituten, zoals het Malawi College of Fisheries of het Stephanos Vocational Training Centre, werden ondersteund met opleidingsmateriaal, toolkits en verdere kwalificatie van hun trainers in gendertransformatieve aquacultuur.

Een ander programma voor capaciteitsopbouw was de training van vrouwengroepen aan het Victoriameer in Oeganda door het "Responsible Fisheries Business Chains Project" (RFBCP) om de capaciteiten van vrouwen om op gelijkwaardige wijze deel te nemen aan de waardeketen van de visserij te verbeteren en te versterken. In tegenstelling tot GmBS was het meer gericht op het opbouwen van vertrouwen en vaardigheden in het veld. Vrouwelijke booteigenaren, verwerkers en handelaren werden getraind in hygiëne, visverwerking, teambuilding, leiderschapsprincipes en conflictbeheersing om de kleinschalige visserij in stand te houden.

Als resultaat van de trainingsmaatregelen werden vrouwen niet alleen aangemoedigd om hun betrokkenheid bij de besluitvormingsprocessen te vergroten, maar ook om in het openbaar te spreken over manieren om de visbestanden te beschermen en zonder angst voor zichzelf op te komen, wat ook bijdroeg aan een vermindering van huiselijk geweld. Bovendien versterkten ze vrouwengroepen en werkten ze beter samen.

De training in "Business Development Services" (BDS) in Oeganda richtte zich op ondernemers die betrokken zijn bij de viswaardeketen op micro- en kleinschalig niveau en verwierf kennis, vaardigheden en competenties die cruciaal zijn voor bedrijfsontwikkeling en de bevordering van duurzaamheid. Het werd geïmplementeerd in het Victoriameer en het Kyogameer in samenwerking met lokale organisaties zoals de "Katosi Women Development Trust" (KWDT), de "Association of Fishers Lake User Uganda" (AFALU) en de "Federation of Fisheries Organisations Uganda" (FFOU).

De trainers die onderwijs gaven over bedrijfsontwikkelingsconcepten waren afkomstig uit de gemeenschap, namen deel aan een Training of Trainers (ToT) workshop en hielden maandelijkse coördinatiebijeenkomsten voor uitwisseling. Ze richtten zich op onderwerpen als het versterken van de groepen, ondernemerschap, bedrijfsplanning, branding en marketing, financieel beheer en visverwerking en -toevoeging, het bijhouden van een administratie gericht op het verbeteren van vaardigheden en kennis, en attitudes met betrekking tot bedrijfsvoering. Voor een beter en langdurig succes werd het trainingsmateriaal geïllustreerd en vertaald in de lokale talen. De activiteiten hebben geleid tot een groei van het bedrijf, waardoor het vertrouwen van vrouwen in het zakendoen is versterkt en vrouwennetwerken zijn uitgebreid.

Om het succes van de capaciteitsversterkende aanpak te meten, kan een basisonderzoek en een effectevaluatie worden uitgevoerd. Dit werd gedaan voor het BDS-programma in Oeganda. De basisenquête hielp om de status van de visserijbedrijven en hun behoeften vast te stellen, terwijl de effectevaluatie de toepassing van de inhoud van de training meette. De resultaten geven aan dat meer dan 80% van de deelnemers de inhoud toepasten in hun visserijbedrijf. Het is belangrijk om te beseffen dat de toegang van vrouwen tot capaciteitsopbouwende training niet ophoudt bij training, maar dat naast betrokkenheid bij vrouwennetwerken en uitwisselingsgroepen de toepassing van de inhoud essentieel is voor bedrijfsgroei en empowerment, versterkt door meer eigenwaarde en onafhankelijkheid.

Om het bewustzijn over gendergelijkheid en structurele grenzen te vergroten, kozen de projecten voor verschillende benaderingen.

In het "Project voor aquacultuur in Madagaskar" ("Projet d'Aquaculture Durable à Madagascar", PADM) was een onderdeel van de training van de coöperatie "Tilapia de l'Est" (TDE) voor vrouwelijke kleinschalige aquacultuurproducenten het onderwerp hoe meer vrouwen bij de coöperatie te betrekken. Om het stereotype te bestrijden dat het beroep van aquacultuur een "mannenberoep" is en om de vertegenwoordiging van vrouwen in de sector te verbeteren, documenteerden ze succesverhalen van vrouwen om andere vrouwen aan te moedigen zich in de visteelt te wagen. De verhalen werden enerzijds verspreid via video's om ze te integreren in de trainings- en capaciteitsopbouwactiviteiten. Om het bewustzijn over de rol van vrouwen te vergroten, produceerden ze anderzijds tien "succesverhalen" van vrouwelijke viskwekers op basis van een enquête en zonden die twee maanden lang elke ochtend en avond uit op drie regionale en één nationaal radiostation.

In Zambia volgde F4F een andere aanpak met de video- en stripreeks "Let Me Tell You". Daarin worden vrouwen voorgesteld als vrouwelijke viskwekers en actoren in de viswaardeketen, die met gelijke kennis en bijdrage samenwerken met mannen in hun gemeenschappen en families, waardoor gendergelijkheid als norm wordt afgeschilderd. Chimwemwe, de grootmoederfiguur in de serie, legt bijvoorbeeld vaak belangrijke kennis uit en wordt door de anderen, ongeacht hun geslacht, geprezen als wijs en kundig.

Maatregelen voor capaciteitsopbouw door middel van opleidingen of bewustmakingscampagnes kunnen helpen om socioculturele barrières te overwinnen, maar structurele grenzen, ongelijke rechten en beleid kunnen blijven bestaan. Om deze grenzen voor gendergelijkheid te beperken, is de betrokkenheid van alle seksen bij beheersorganisaties belangrijk. In Cambodja bevorderde het "Sustainable Aquaculture and Community Fish Refuge Management Project" (SAFR) de deelname van vrouwen aan het leiderschap en beheer van de Community Fish Refuge (CFR) comités - een vorm van dam- of andere waterbronbeheerorganisatie waarvan de leden worden gekozen door de gemeenschap. CFR-beheer zijn vitale maatregelen voor visbehoud die de productiviteit van de rijstveldvisserij moeten verbeteren en illegale, ongemelde en ongereglementeerde visserij (IUU) moeten terugdringen. De aanpak introduceert beheercomités op gemeenschapsniveau en helpt hen bij het ontwikkelen van plannen waarin bijvoorbeeld wordt vastgelegd hoe en wanneer de vis wordt gebruikt en door wie. Dit initiatief draagt aanzienlijk bij aan de bestaanszekerheid op het platteland door de voedselzekerheid, voeding en het genereren van inkomen te verbeteren door het herstel van rijstveldvissystemen die voor iedereen toegankelijk zijn.

Om ervoor te zorgen dat vrouwen gelijkwaardig deelnemen aan het besluitvormingsproces, ondersteunde het programma het verkiezingsproces voor CFR-leiderschap binnen de gemeenschappen waar rijstveldvisserij bestaat. De leden kregen een training over capaciteitsopbouw, gericht op organisatieontwikkeling, transparante besluitvorming, rolpatronen en beter beheer. Hierdoor werd een sociaal-ecologische omgeving gecreëerd waarin de leden hun hulpbronnen actief en gezamenlijk konden beheren. De ondersteuning bestond ook uit het documenteren en aanmoedigen van vrouwen om actieve rollen op zich te nemen in het beheer van de comités, zoals de functie van vice-chef en boekhouder. Er werd ook gekeken hoe de participatiegrenzen voor vrouwen konden worden verkleind, bijvoorbeeld door CFR dichter bij het dorp te plaatsen om de veiligheid tijdens het vissen te vergroten.

"Als vrouw weet ik dat niet alleen ik, maar ook andere vrouwen in de gemeenschap trots zijn om voor de gemeenschap te werken, ervan uitgaande dat de samenleving ons accepteert en steunt in besluitvormende posities. Nadat verschillende oudere mensen uit de gemeenschap mijn man hadden benaderd en hem hadden voorgesteld om mij aan te moedigen om kandidaat te worden, besloot ik om een actievere rol te spelen in de ontwikkeling van de gemeenschap en me kandidaat te stellen voor een positie in ons CFR-beheerscomité."
Mevrouw Sokh Samart, een vrouwelijk lid van het CFR-beheerscomité uit Boeng Khangek Ngout.

In Madagaskar volgde PADM een vergelijkbare aanpak om leiderschap van vrouwen in boerengroepen te bevorderen en hun vertegenwoordiging in besluitvormingsorganen te vergroten. Wat CFR betreft, omvatte hun programma training in het bevorderen van lidmaatschappen van vrouwen, ontwikkeling van een strategie om vrouwen aan te moedigen hun mening te geven in besluitvormingsgroepen en beheersorganisaties en in de valorisatie van het werk en de bijdrage van vrouwen aan viskwekerijen. Ze omvatten ook een speciale training voor mannen als mentor en begeleider van vrouwen om zelf leiders te worden, wat de noodzaak benadrukt om de hele gemeenschap te betrekken bij een gendertransformatieve aanpak.

"Ik moet toegeven dat ik niet veel wist over het belang van vrouwen in het (CFR Management) Comité. Nadat ik training had gekregen over genderrollen en deze beter begreep, realiseerde ik me dat vrouwen net zo belangrijk zijn als mannen in het gemeenschapswerk. Dus werken mijn mannelijke collega's en ik samen en ondersteunen we de vrouwelijke leden van het CFR-beheerscomité bij het uitvoeren van hun taken."
Ly Peng Chhoun, CFR Chief - Boeng Khangek Ngout.

Om vrouwen in staat te stellen zich te laten gelden en op de lange termijn de volledige verantwoordelijkheid op zich te nemen op alle niveaus, hielp PADM bij het opzetten van een ondersteunend kader, waaronder het regelmatig gebruiken van verschillende hulpmiddelen en het onderhouden van contact met de trainers.

In plaats van beperkt te zijn tot huishoudelijk werk volgens de traditionele genderrollen, werden vrouwen door middel van agency en capaciteitsopbouw in combinatie met een vraaggericht, verfijnd management in staat gesteld om actief bij te dragen aan de ontwikkeling van hun gemeenschap.

De laatste gendertransformatieve benadering is niet alleen het veranderen van relaties, maar ook het initiëren van veranderingen in structurele grenzen, beleid en rechten door het versterken van lokale, nationale en regionale platforms waar vrouwen met elkaar in contact kunnen komen en hun kennis en ervaringen kunnen delen.

Op lokaal niveau hebben Oegandese vrouwen zich bijvoorbeeld in groepen georganiseerd om een aantal economische nadelen te compenseren die ze ondervinden door een gebrek aan kapitaal en gereedschap om vis te verwerken. Ze worden geleid door de "Katosi Women Development Trust" (KWDT) en ontvingen moderne apparatuur zoals rookovens van RFBCP, waardoor ze een evenwicht kunnen vinden tussen kinderen, huishouden en visverwerking. Met behulp van training in bedrijfsontwikkeling kunnen de vrouwen in de groep zichzelf organiseren, hun vaardigheden met elkaar delen en hun spaargeld investeren in nieuwe apparatuur zonder op lange termijn afhankelijk te zijn van externe steun.

Op nationaal niveau ondersteunde het programma ook de oprichting van de "Uganda National Women's Fish Organization" (UNWFO), een platform voor vrouwelijke verwerkers en handelaren in Oeganda. Het netwerk richt zich op het creëren van duurzame kansen, het stimuleren van innovatie en het pleiten voor inclusieve waardeketens. De ondersteuning omvatte de ontwikkeling van een statuut, een strategie, actieplannen en een genderplan.

Daarnaast versterkte het programma het regionale overkoepelende netwerk "African Women Fish Processors and Traders Network" (AWFISHNET) door de ontwikkeling van actieplannen, begrotingen en een strategie voor het mobiliseren van middelen voor hun Oost-Afrikaanse hoofdstuk te ondersteunen. Ook hielp het bij de organisatie van het AWAFISHNET Symposium 2019 in Kampala, Oeganda, waar vrouwen van over het hele Afrikaanse continent konden netwerken, kennis en ervaringen over waardetoevoeging konden delen en besluitvormingsprocessen konden beïnvloeden door middel van tentoonstellingen en presentaties.

Deze nationale en regionale platforms stellen vrouwen in staat om beste praktijken, ervaringen en technologieën uit te wisselen op een manier die innovaties stimuleert. Ze bevorderen dialoog en onderhandeling en vergroten de deelname van vrouwen aan beleidsdialogen op zowel nationaal als regionaal niveau.