Een participatieve en ervaringsgerichte leerbenadering gebruiken om de toepassing van op ecosystemen gebaseerde aanpassingsmaatregelen (EbA) in Oost-Oeganda te stimuleren en te vergroten
Volledige oplossing
Mangobomen, producten van de EbA Agroforestry maatregel in Sanzara Parish
Jaymee Silva
Sanzara parish ligt in de lagere regio van het Kapchorwa district, grenzend aan de droge Karamoja regio. De parochie ligt in de regenschaduw van Mt. Elgon, waardoor het wordt blootgesteld aan zowel langdurige droogte als toenemende overstromingen als gevolg van veranderende neerslagpatronen. Deze omstandigheden, in combinatie met een groeiende bevolking, hebben het landbouwpotentieel van het gebied aangetast, wat heeft geleid tot chronische voedselonzekerheid en schrijnende armoede. In veel gevallen vechten gemeenschappen om te overleven, zoals blijkt uit de hoge mate van ecosysteemdegradatie en de trage opname van ecosysteemherstelinterventies. Deze oplossing gaat over het stimuleren van de toepassing van EbA-maatregelen in Sanzara Parish. Het is gebaseerd op een casestudy van het Flagship Mountain EbA-project, dat van 2011 tot 2015 werd uitgevoerd op Mt. Elgon. De lessen uit dit project vormen de basis voor het werk dat wordt gedaan in het kader van het vervolgproject "Scaling up Mountain EbA project; building evidence, replication of success and informing policy" in hetzelfde landschap.
Laatst bijgewerkt: 30 Sep 2025
2798 Weergaven
Context
Uitdagingen
Sanzara Parish is uiterst kwetsbaar voor de gevolgen van klimaatverandering vanwege de grote armoede en de voortdurende bevolkingsgroei. Enkele van de geïdentificeerde gevolgen van klimaatverandering op deze locatie zijn langdurige droogte, overstromingen en bodemerosie. De leden van de gemeenschap zijn voor hun levensonderhoud grotendeels afhankelijk van de landbouw. Door de hoge bevolkingsdichtheid in de regio Mt. Elgon vormen de druk op het land en de achteruitgang van het ecosysteem echter een centrale uitdaging voor de duurzame ontwikkeling van de regio. Enkele van de uitdagingen die met deze oplossing worden aangepakt zijn:
Milieu: Waterstress, vervuiling van rivieren, overstromingen, droogte, bodemerosie en landdegradatie.
Sociaal: Lage adoptiegraad van EbA-maatregelen vanwege de extreme kwetsbaarheid van de gemeenschap, slechte sociale cohesie en organisatie, en etnische en landconflicten.
Economisch: Extreem lage inkomensniveaus van huishoudens, beperkte mogelijkheden om in het levensonderhoud te voorzien, hoge kosten voor kennisoverdracht en een wijdverbreid gebrek aan vaardigheden om met geld om te gaan.
Locatie
Kapchorwa district, Mt Elgon regio, Oost-Oeganda
Oost- en Zuid-Afrika
Proces
Samenvatting van het proces
Bouwsteen 1 (BB1), 2 (BB2) en 3 (BB3) werken op verschillende manieren op elkaar in:
- BB1 levert de informatie over de belangrijkste problemen en uitdagingen die zullen worden aangepakt in BB2 en BB3.
- Tijdens BB1 werken de gemeenschap en andere relevante belanghebbenden samen om mogelijke EbA-oplossingen te identificeren die kunnen worden gedemonstreerd in BB2 en opgenomen in de bedrijfsplannen in BB3.
- De in BB1 geïdentificeerde uitdagingen helpen bij het bepalen van de kenmerken die nodig zijn voor het kiezen van de locatie voor BB2. Met andere woorden, de demonstratielocatie (BB2) moet representatief zijn voor de problemen die tijdens BB1 zijn geïdentificeerd.
- Het in kaart brengen van de belanghebbenden tijdens BB1 identificeert de mensen die het ontwerp, de implementatie en het beheer van BB2 zullen ondersteunen.
- BB2 geeft feedback op BB1. Het gegenereerde bewijs en de geleerde lessen tijdens BB2 dragen bij aan de evaluatie van BB1. BB2 biedt de mogelijkheid om te analyseren of de juiste benaderingen, processen en hulpmiddelen zijn gebruikt tijdens BB1.
BB2 levert de kennis en vaardigheden die worden toegepast op boerderijen in BB3.
Bouwstenen
PARTICIPATIEVE GEMEENSCHAPSDIAGNOSE EN -PLANNING
Het doel van deze bouwsteen is om samen met de getroffen gemeenschap de belangrijkste problemen en onderliggende oorzaken te identificeren met behulp van participatieve instrumenten. In Sanzara begon het proces met een kwetsbaarheidseffectbeoordeling waarin zowel wetenschappelijke als participatieve instrumenten werden gecombineerd om de potentiële klimaateffecten, de mate van uitputting van ecosysteemdiensten, risico's en huidige aanpassingsmaatregelen te identificeren. Er werd een gemeenschapskaart ontwikkeld van de meest aangetaste gebieden in het stroomgebied; op basis hiervan werd een probleem/oplossingenmatrix opgesteld die details verschafte over de belangrijkste klimaatuitdagingen en -effecten, hoe deze verschillende categorieën mensen beïnvloedden en een reeks mogelijke herstel- en aanpassingsinterventies. Dit proces culmineerde in een 10-jaren visiekaart en een strategie om deze visie te bereiken. Er werd doelbewust naar gestreefd om alle categorieën leden van de gemeenschap (vrouwen, jongeren, ouderen, enz.) te mobiliseren, te timen en de bijeenkomsten zo te organiseren dat ze actief konden deelnemen. Het proces plaatste de leden van de gemeenschap in het middelpunt, waardoor eigenaarschap van de resulterende visie en strategie werd bevorderd. Dit eigenaarschap droeg bij aan een gezamenlijke inspanning om deze interventies te ondersteunen met duidelijke actieplannen en een door de gemeenschap gestuurd monitoringkader.
Sleutelfactoren
- Zorg ervoor dat het proces zo participatief en interactief mogelijk is.
- Zorg ervoor dat belangrijke gemeenschapsgroepen zoals vrouwen, ouderen, jongeren en andere kwetsbare groepen eerlijk vertegenwoordigd zijn in het hele proces.
- Betrek relevante actoren zoals lokale overheden, politieke, culturele en religieuze leiders en maatschappelijke organisaties bij het proces.
- Steun de versterking van lokale bestuursstructuren om eigenaarschap en duurzaamheid van de interventies te bevorderen.
- Stem de uitvoering van de maatregelen af op de planningscyclus van de overheid.
Geleerde les
- Om het vertrouwen van gemeenschappen op te bouwen is langdurige betrokkenheid nodig en moeten alle relevante actoren erbij worden betrokken. Dit is vooral belangrijk in gemeenschappen waar onenigheid bestaat over zaken als grondbezit.
- Elke gemeenschap zal bestaan uit individuen met verschillende niveaus van begrip en waardering voor de betreffende kwestie. Het erkennen van deze verschillende niveaus en het bedenken van middelen om ervoor te zorgen dat iedereen aan boord blijft, is essentieel om gevallen van onaangepastheid te voorkomen.
- Participatieve planning is cruciaal om ervoor te zorgen dat alle partners, begunstigden en belanghebbenden vanaf het begin bij het proces worden betrokken. Dit bouwt cohesie op en helpt eigenaarschap en duurzaamheid te garanderen.
- Het managen van verwachtingen is cruciaal om ervoor te zorgen dat leden van de gemeenschap om de juiste redenen deelnemen. Dit is essentieel voor het in stand houden van gedragsverandering ten aanzien van de implementatie van EbA-interventies.
ERVARINGSLEREN VIA EEN EBA-DEMONSTRATIE- EN LEERCENTRUM
Het doel van deze bouwsteen is om de kennis en praktische vaardigheden met betrekking tot EbA-maatregelen te vergroten en om de adoptie van EbA-maatregelen te versnellen. De gemeenschap stelde een stuk land van twee hectare ter beschikking waarop alle EbA-maatregelen werden gedemonstreerd. Leden van de gemeenschap leverden al het werk op de demonstratielocatie en medewerkers van het lokale bestuur van het district Kapchorwa zorgden voor technische ondersteuning. Het gegenereerde bewijs met betrekking tot de doeltreffendheid van de EbA-maatregelen op de demonstratielocatie hielp om de invoering van EbA-maatregelen op boerderijen te katalyseren. Enkele onderdelen van deze bouwsteen zijn:
- Identificatie van een centraal en toegankelijk stuk land dat representatief is voor de problemen die via EbA moeten worden aangepakt.
- Praktische training over EbA maatregelen door demonstratie ter plekke.
- Opstellen van een operationeel plan voor de demonstratielocatie, evenals een bestuursstructuur (bijv. Sanzara Landowners Association) om de dagelijkse activiteiten op de demonstratielocatie te beheren.
- Opstellen van een bedrijfsplan voor de demonstratielocatie, inclusief een plan voor het gebruik van de opbrengsten van de demonstratielocatie.
- Training van trainers, die na verloop van tijd met individuele boeren blijven werken.
Sleutelfactoren
- Bewustzijn van klimaatverandering en de gevolgen ervan.
- Positieve relaties en vertrouwen tussen alle belanghebbenden.
- Bereidheid van lokale overheidspartners om middelen uit andere programma's en projecten te benutten.
- Lokale bijdragen (materiaal, arbeid, land) en eigenaarschap van interventies.
- Beschikbaarheid van land gedurende een periode die lang genoeg is om het effect van EbA-maatregelen waar te nemen.
Beschikbaarheid van afzetmarkten voor de producten van de demonstratielocatie, waardoor de economische voordelen van de EbA-maatregelen kunnen worden gerealiseerd.
Geleerde les
Geleerde lessen:
- Het hebben van een centrale demoruimte verlaagt de trainingskosten. Voortdurend samenwerken op de demonstratielocatie vergroot de cohesie van de gemeenschap en daarmee de sociale veerkracht.
- De locatie van de demonstratielocatie is essentieel. Een locatie die gedurende alle seizoenen toegankelijk is, maximaliseert de trainingsmogelijkheden voor boeren.
- Demonstratie van EbA-maatregelen biedt een belangrijke kans voor leden van de gemeenschap om de voordelen uit de eerste hand te zien, waardoor mentaliteitsverandering wordt vergemakkelijkt en adoptie wordt versneld. Opvolging op de boerderij en technische ondersteuning, evenals participatief toezicht en evaluatie, zijn van fundamenteel belang om de adoptie te ondersteunen.
Uitdagingen:
- Sommige mensen wilden een directe uitbetaling van de opbrengsten van de demosite, in plaats van de oprichting van een gemeenschapsfonds voor kleine leningen. Sommige leden haakten af bij de demonstratieactiviteiten toen duidelijk werd dat ze geen uitbetaling zouden ontvangen.
- Succesvolle demonstratie van EbA-maatregelen garandeert niet dat EbA-maatregelen op boerderijen worden overgenomen en voortgezet. Oude gewoontes zijn moeilijk te veranderen en negatieve groepsdruk kan de inspanningen ondermijnen.
VERSTREKKEN VAN STIMULANSEN OM DE INVOERING VAN EBA-MAATREGELEN DOOR DE GEMEENSCHAP TE KATALYSEREN
Het doel van deze bouwsteen is om te voorzien in de onmiddellijke behoeften van een extreem kwetsbare gemeenschap, zodat zij hun aandacht kunnen richten op de implementatie van EbA-maatregelen. De meest dringende behoeften van de Sanzara-gemeenschap waren water en mogelijkheden om in hun levensonderhoud te voorzien. Om de waterschaarste aan te pakken, werd er een zwaartekrachtsysteem aangelegd op de rivier de Sipi om meer inzicht te krijgen in de waarde van het ecosysteem en om het herstel ervan door middel van EbA-maatregelen te motiveren. Het zwaartekrachtsysteem is op participatieve basis overeengekomen met de gemeenschap en het lokale bestuur van het Kapchorwa district. De gemeenschap leverde de arbeidskrachten voor de bouw en het district leverde de technische expertise.
Daarnaast werd er een op prestaties gebaseerd cashsubsidieprogramma geïntroduceerd als een manier om te voorzien in het broodnodige geld om in de dagelijkse behoeften te voorzien, terwijl het ook de implementatie van EbA-maatregelen katalyseerde. Huishoudens/landeigenaren werden ondersteund bij het ontwikkelen van klimaatslimme plannen voor landgebruik, afhankelijk van de klimaatveranderingsuitdagingen op hun land. De contante stimuleringsbetalingen aan de deelnemende boeren/landeigenaren werden vervolgens in 4 gelijke tranches uitgekeerd, op basis van hun naleving en voortgang bij de uitvoering van deze plannen.
Sleutelfactoren
Voor de prestatiegerelateerde subsidie zijn de volgende factoren essentieel:
- Planning op bedrijfsniveau, die uitmondt in klimaatslimme plannen voor landgebruik.
- Een uitgebreid monitoringsysteem dat de voortgang van de implementatie op boerderijniveau kan volgen.
- Een participatief en transparant mechanisme voor de verdeling van de subsidies.
- Participatieve identificatie van interventies om onmiddellijke behoeften aan te pakken. Net als in het geval van het zwaartekrachtsysteem zijn lokale bijdragen aan deze interventies essentieel, omdat daarmee eigenaarschap en betrokkenheid worden opgebouwd.
Geleerde les
Een stimuleringsregeling kan alleen effectief zijn als er zoveel mogelijk mensen in de doelgemeenschap bij betrokken zijn, zonder een bepaalde groep uit te sluiten. In Sanzara werd de stimuleringsregeling bij wijze van proef ingevoerd voor slechts 100 mensen. Dit zorgde voor onnodige spanning en afleiding, omdat sommige mensen klaagden dat ze buitengesloten werden, terwijl anderen probeerden de afgesproken klimaatslimme interventies uit te voeren.
Participatieve planning is cruciaal om ervoor te zorgen dat alle partners, begunstigden en belanghebbenden vanaf het begin bij het proces worden betrokken. Dit zorgt voor een gevoel van eigenaarschap voor de maatregelen en helpt ervoor te zorgen dat ze een lang leven beschoren zijn. De participatieve visievorming die aan het begin van het project met de gemeenschappen werd uitgevoerd, bood de gemeenschappen een referentiepunt om de voortgang te controleren tijdens hun jaarlijkse evaluatiebijeenkomsten. De ontwikkelde 10-jarenvisie (2012 - 2022) blijft een referentiepunt voor de gemeenschappen en andere belanghebbenden.
Invloeden
Over het algemeen had de oplossing een positief effect op de toepassing van EbA-maatregelen in Sanzara Parish. Er werden meer dan 100.000 bomen geplant (met een overlevingspercentage van 80% in december 2015) en er werd 3.450 meter aan bodem- en waterbeschermingsstructuren aangelegd om bodemerosie en overstromingswater op boerderijen te beheersen. De waterkwaliteit van de rivier de Sipi verbeterde, met een afname van het chemisch zuurstofverbruik, troebelheid en nitraten van respectievelijk 39%, 10% en 36%.
Op sociaal niveau organiseerden de leden van de gemeenschap zich in groepen en taakgroepen om de EbA-maatregelen gezamenlijk uit te voeren. Tijdens de aanleg van het zwaartekrachtsysteem (opgezet om de waterstress aan te pakken) leverden de gemeenschappen bijvoorbeeld gratis werk, waardoor de aanlegkosten met 30% daalden. Dankzij de verbeterde toegang tot schoon water hoefden vrouwen en kinderen geen lange afstanden af te leggen om water te halen.
De toepassing van bodem- en waterbeschermingspraktijken verbeterde de productiviteit van het land en verhoogde de opbrengsten, waardoor de voedselzekerheid en het inkomen van de huishoudens verbeterden. Action learning toonde aan dat 15% van de gemeenschap binnen twee jaar van de categorie "zeer arm" naar de categorie "gemiddeld" was gegaan.
De gemeenschap stelde land ter beschikking waarop een demonstratiecentrum werd opgezet. Dit vergrootte het aantal adoptanten en vormde de basis voor de oprichting van een revolverend fonds dat door de gemeenschap werd beheerd.
Begunstigden
De maatregelen helpen de vrouwen van Sanzara Parish (8700 inwoners) om hun gezin beter van voedsel en water te voorzien, bieden mannen meer mogelijkheden om het gezinsinkomen te verhogen en verminderen de last/het gevaar van het verzamelen van water en brandhout voor kinderen.
Duurzame Ontwikkelingsdoelen
SDG 1 - Geen armoede
SDG 2 - Honger nul
SDG 5 - Gendergelijkheid
SDG 6 - Schoon water en sanitaire voorzieningen
SDG 10 - Ongelijkheid verminderen
SDG 13 - Klimaatactie
SDG 15 - Leven op het land
Verhaal
Mama Kelele toont trots een mangovrucht
Jaymee Silva
Felista Chemusto, in de gemeenschap beter bekend als "Mama Kelele", is een van de belangrijkste vrouwen in de gemeenschap en een begunstigde van het project. Sinds de invoering van EbA-maatregelen in Sanzara heeft ze actief deelgenomen en anderen gemobiliseerd. Ze stond erg open voor het project en promootte het sterk. Ze componeerde zelfs liedjes om anderen aan te moedigen om mee te doen. Mama Kelele was vooral gemotiveerd om de EbA-maatregelen toe te passen omdat haar land erg aangetast was. Er waren geen bomen of struiken en een groot deel van het land rond haar eigendom (dat vlakbij een heuvelrug ligt) werd regelmatig verbrand om van ongedierte (bavianen, eekhoorns) af te komen, om op kleine wilde dieren te jagen (wilde konijnen, antilopen en eetbare ratten) en om nieuw grasland te krijgen om vee te laten grazen. Door het branden moest haar man ver reizen met hun vee om weiland te vinden. Met de introductie van EbA-maatregelen en de stimuleringsregeling zijn de mensen in haar buurt gestopt met verbranden en hebben ze in plaats daarvan bomen geplant op de heuvelrug en greppels aangelegd in de rivieroever. Het zwaartekrachtsysteem was ook een stimulans om te stoppen met verbranden, omdat men bang was dat de plastic waterleidingen zouden verbranden. Nu het verbranden onder controle is en de EbA-maatregelen zijn geïmplementeerd, is het land van Mama Kelele sterk hersteld. De bomen zorgen voor schaduw, verlagen de plaatselijke temperaturen en fungeren als windscherm. Mama Kelele waardeert haar bomen enorm, vooral haar mango's, omdat ze nu vruchten produceren die ze in andere steden kan verkopen voor extra inkomsten. Haar zoon is ook actief betrokken bij de EbA-maatregelen en heeft geholpen bij de installatie van een irrigatiesysteem op het landgoed.
"Voor het project zaten we vol problemen. Er was te veel wind die de huizen van mensen vernielde. Nu zien we veranderingen sinds we de bomen hebben geplant. Er is geen sterke wind meer. Er was ook te veel droogte en dat is nu verminderd. Toen wisten we niet eens dat we hier groenten konden planten. Dankzij de trainingen krijgen sommige mensen nu geld van de gewassen die ze tijdens het droge seizoen planten, zoals tomaten en sukuma wiki (collard greens). (Commentaar van Mama Kelele tijdens een interview in maart 2019).
