Het revitaliseren van historisch geworteld stadstuinieren in de werelderfgoedstad Bamberg, Duitsland
Volledige oplossing
Bambergs tuinbouwgebied
City of Bamberg /Jürgen Schraudner
De stad Bamberg werd in 1993 opgenomen in de Werelderfgoedlijst onder criteria (ii) en (iv) vanwege het behoud van de middeleeuwse indeling en de historische gebouwen. De stad illustreert de link tussen de landbouw (tuinderijen en wijngaarden) en het stedelijke distributiecentrum. De tuinderswijk maakt integraal deel uit van de site. De historische stadstuinen zijn echter geleidelijk versnipperd door de verdeling onder erfgenamen. Families die hun tuinen nog steeds voor commerciële doeleinden bewerken, hebben het moeilijk. In 2012 vond in Bamberg de BeierseLandesgartenschau plaats, die de aandacht vestigde op de tuinbouwwijk. In deze context werd het traditionele stadstuinieren nieuw leven ingeblazen. Deze inspanning werd ondersteund met ongeveer 1,3 miljoen euro uit het Nationale Investeringsprogramma voor Werelderfgoed voor bewustmakingsactiviteiten, een marketingcampagne en de implementatie van een aanpak voor duurzaam landgebruik. Er wordt een vervolgprogramma ontwikkeld.
Laatst bijgewerkt: 25 Sep 2025
5629 Weergaven
Foto- en videogalerij
Context
Uitdagingen
Sociale en economische factoren belemmeren het behoud van de historische stadstuinen van Bamberg. Omdat de erkenning van Bamberg als werelderfgoed vooral gericht was op de architectonische waarden, werden de stadstuinen die achter privéhuizen schuilgaan vaak over het hoofd gezien. De tuinderswijk is geen vanzelfsprekende bestemming. De heterogene eigendomsstructuur van het gebied beperkt de invloed van de gemeente op de ontwikkeling ervan. Commerciële tuinbouwactiviteiten hebben te maken met ruimtelijke beperkingen, waardoor het gebruik van machines onmogelijk is. Hoge kosten voor essentiële hulpbronnen zoals water vormen een ander obstakel. Tegelijkertijd heeft de toenemende ontwikkelingsdruk verschillende bouwactiviteiten in het verleden in de verleiding gebracht, waardoor biodiversiteit en traditionele lokale kennis verloren zijn gegaan.
Locatie
Bamberg, Beieren, Duitsland
West- en Zuid-Europa
Proces
Samenvatting van het proces
De bouwstenen maken deel uit van een algemene strategie om historisch geworteld stedelijk tuinieren binnen het werelderfgoed van de stad Bamberg nieuw leven in te blazen. In hun totaliteit kunnen de bouwstenen het beste hun impact ontvouwen door elkaar te versterken. Het opzetten van partnerschappen op meerdere niveaus (BB1) tussen de gemeente, verenigingen van tuiniers, onderwijsinstellingen en lokale burgers vergemakkelijkt de bewustmaking (BB2) van de verschillende belanghebbenden, waardoor een gemeenschappelijk begrip ontstaat van de waarde van historisch stadstuinieren en de traditionele praktijken die daarbij horen. Een succesfactor is de diversiteit van de actoren, waarbij de tuiniers als kennisdragers een sleutelrol spelen. Voor een effect op lange termijn worden er ook scholen bij betrokken volgens een intergenerationele aanpak. Tot slot fungeert de media als een multiplicator voor de verschillende maatregelen en helpen ze langzaam om de mensen meer open te laten staan voor de perceptie van de Bambergse tuintraditie als een gezamenlijk erfgoed dat moet worden doorgegeven aan toekomstige generaties. Deze stappen maken de ontwikkeling van een lokaal merk mogelijk (BB3) dat de duurzaamheid van het initiatief met de inzet van tuiniers mogelijk maakt, evenals de betrokkenheid van de lokale bevolking bij het hercultiveren van stedelijke velden (BB4).
Bouwstenen
Samenwerking op meerdere niveaus (gemeente, eigenaren, verenigingen, burgergroepen)
Gezien de heterogene eigendomsstructuur in de Tuinderswijk was het opzetten van samenwerkingsverbanden tijdrovend. Er moesten vertegenwoordigers van de gemeente en haar dochterondernemingen (bijv. Stadswerken voor de watervoorziening) aan tafel worden gebracht, samen met tuiniers, grondeigenaren, verenigingen (zoals de Erftuin of de Zoethoutvereniging) en tuinliefhebbers. De gemeente benaderde de betreffende belanghebbenden schriftelijk, telefonisch en organiseerde verschillende bijeenkomsten. Er moest zorgvuldig worden omgegaan met de bezorgdheid van de bewoners over hun privacy, terwijl er een geschikt gebruik voor braakliggende grond moest worden gevonden. In één geval resulteerde het opbouwen van vertrouwen onlangs zelfs in de omvorming van een verlaten kwekerij tot een gemeenschapscentrum, waar culturele evenementen, kooklessen en tentoonstellingen worden gehouden.
Sleutelfactoren
- De Beierse tuinbouwtentoonstelling die in 2012 in Bamberg werd gehouden, heeft de aandacht van het publiek gevestigd op de tuiniertraditie van Bamberg.
- Brede belangstelling voor lokale voedselproductie
- Overheidsfinanciering met het nationale investeringsprogramma voor werelderfgoed (2009-2013)
Geleerde les
- Vroegtijdige betrokkenheid van belanghebbenden is cruciaal: Het participatieve proces moet beginnen met de ontwikkeling van maatregelen, niet alleen als het gaat om het verdelen van taken.
- Veranderingen kosten tijd: Mensen verzetten zich van nature tegen verandering. Mensen verkiezen het comfort van vertrouwdheid boven de angst die het onbekende met zich meebrengt. Daarom moet er voldoende tijd worden ingepland om belanghebbenden bij het project te betrekken en ze mentaal op het project af te stemmen. Het is niet de bedoeling om weerstand weg te nemen. Dat is niet mogelijk. Concentreer je er in plaats daarvan op dat mensen hun problemen kunnen uiten - soms moeten mensen gewoon gehoord worden.
- Communicatie is de sleutel: Zorg ervoor dat je alle belanghebbenden op tijd voorziet van relevante informatie over het project. Afgaan op geruchten vernietigt de vertrouwensbasis.
Intergenerationele aanpak om de waarde van historische stadstuinen onder de aandacht te brengen
Terwijl stedelijk tuinieren wereldwijd erg in de mode is, stamt de tuinbouwwijk van Bamberg nog uit de middeleeuwen en is deze niet verlaten om er woonhuizen op te bouwen zoals in Bath (VK) of Istanboel (Turkije). Internationale onderzoekers en toeristen worden aangetrokken door deze uniciteit. De lokale bevolking aan de andere kant beschouwt dit als een gegeven. Het Werelderfgoedkantoor communiceert intensief over de nationale en internationale belangstelling voor het unieke karakter van Bamberg om het bewustzijn voor de bescherming van de lokale tuintraditie te vergroten. Verschillende door de Beierse staatstelevisie geproduceerde documentaires over de Bambergse tuinbouwwijk hebben de lokale identiteit en de trots van de mensen op de tuintraditie versterkt. De internationale delegaties die Bamberg regelmatig bezoeken om de unieke tuinbouwwijk te ervaren, dragen ook bij aan het bewustzijn over de waarde van dit erfgoed.
In verschillende families heeft de volgende generatie het tuiniersbedrijf overgenomen. Sommige van deze jonge mensen hebben zelfs een zetel in de gemeenteraad om ervoor te zorgen dat de belangen van de tuiniers worden gehoord in de politieke arena.
In Bamberg bezoekt elk schoolkind nu minstens één keer de tuinbouwwijk om te leren over de voedselproductie ter plaatse.
Sleutelfactoren
- Bestaande tuinderijen volgens historische tradities
- Nationale en internationale belangstelling voor stadstuinieren
- Media-aandacht voor stadstuinieren
- Geïnteresseerde leraren en enthousiaste kinderen op lokale scholen
Geleerde les
- Zorg ervoor dat je geen lokale tuiniers gebruikt om in de media te verschijnen, maar geef eer aan hun kennis en vaardigheden
- Help bij de filmproductie om de tijd van de tuiniers niet te verspillen
- Benader leraren proactief
Ontwikkeling van een merk voor lokale producten
De World Heritage Office heeft een belangengroep van 19 tuinders opgericht. Deze organiseert gezamenlijke activiteiten zoals de jaarlijkse 'Dag van de Open Tuinen' en publiceert kopersgidsen voor lokale producten. Dit consortium van tuiniers wordt gecoördineerd door een beheerder die wordt gefinancierd door respectievelijk het Nationaal Investeringsprogramma voor Werelderfgoed (2009-2013) en de tuiniers. Het consortium heeft zijn eigen logo, dat enkele jaren geleden werd besteld en 'Gutes aus der Gärtnerstadt' (Goede producten uit de tuinbouwwijk) luidt.
Sleutelfactoren
- Samenwerking tussen tuiniers om marktkennis uit te wisselen.
- Financiën voor merkontwikkeling(Nationaal Investeringsprogramma Werelderfgoed).
- Coördinatie: Via een gezamenlijk platform (https://www.gaertnerstadt-bamberg.de/) presenteren de tuinders hun aanbod; regelmatige bijeenkomsten dienen ter voorbereiding van de jaarlijkse Open Dag van de Tuinen en om andere projecten te initiëren.
- De tuinbouwproducten (groenten, struiken, kruiden, bloemen) verschillen van tuinder tot tuinder. Dit vermindert de onderlinge concurrentie.
Geleerde les
- Verklaar de toegevoegde waarde van een gezamenlijke actie/een gezamenlijk merk.
- Een marketingdeskundige heeft de sterke en zwakke punten van de Tuinderswijk als winkelplaats onderzocht en daarop een communicatieconcept afgestemd. Het is gebaseerd op de traditie van de tuindersfamilies en op de unieke variëteiten van verse, voedzame producten. Lokale trots en het groene geweten van de consumenten om hun "voedselafdruk" te verkleinen door voedsel te kopen dat in hun gemeenschap is verbouwd, werken ook als verkoopargument.
Hercultiveren van stedelijke velden met traditionele gewassen
Onontgonnen land werd gebruikt om een erfgoedtuin met inheemse planten aan te leggen en om opnieuw zoethout te kweken. De Europese handel in zaden en zoethoutwortel vormde ooit een belangrijk onderdeel van de lokale economie. De plant werd gebruikt voor medische doeleinden en als zoetstof. Zoethout uit Bamberg verloor echter zijn concurrentiekracht in de jaren 1960. Dienovereenkomstig is de kennis over het verbouwen, oogsten en verwerken van zoethout afgenomen. De dropvereniging zet zich in voor de hercultivering van de plant en probeert de oogst- en verwerkingsmethoden te reconstrueren. Internationale concurrentie speelt tegenwoordig geen rol meer. De zoethoutwortel is nu een fijnproeversproduct voor toeristen.
Sleutelfactoren
- Toegewijde individuen: één van hen bezit een stuk land; anderen zijn geïnteresseerd in tuinieren, maar hebben geen tuin voor zichzelf.
- Beschikbare grond.
Geleerde les
Het engagement moet ook na de aanvankelijk gefinancierde periode worden volgehouden: positieve feedback in de media en de ervaring van de gemeenschap van gelijkgestemden inspireerden tot een blijvend engagement.
Invloeden
(1) Er werd een wettelijk bindend bestemmingsplan aangenomen om de stadstuincomplexen te beschermen tegen bebouwing.
(2) Er werden nieuwe semi-openbare ruimtes aangelegd, zoals de erfgoedtuin met inheemse planten en zoethoutvelden.
(3) Er zijn educatieve initiatieven met schoolkinderen gestart.
(4) Sterke lokale, nationale en internationale media-aandacht trok jongeren aan en leidde tot solidaire landbouwprojecten en een toegenomen toeristische belangstelling voor het district.
(5) Lokale tuinkennis werd gedocumenteerd en toegankelijk gemaakt.
(6) Samen met de toegenomen zichtbaarheid van de tuinbouwwijk en de Bambergse tuintraditie werd de Bambergse tuintraditie in 2014 opgenomen in de Beierse inventaris van immaterieel cultureel erfgoed. In 2016 werd het opgenomen in de Nationale Inventaris van Immaterieel Cultureel Erfgoed.
Begunstigden
Bambergse gemeenschap, tuiniers, verenigingen van tuiniers: Oberer Gärtnerverein, Unterer Gärtnerverein, Verein Gärtner- und Häckermuseum, Sortengarten e.V., Süßholzgesellschaft, onderwijsinstellingen, onderzoekers, toeristen
Duurzame Ontwikkelingsdoelen
SDG 11 - Duurzame steden en gemeenschappen
SDG 12 - Verantwoord consumeren en produceren
SDG 15 - Leven op het land
Verhaal
Theatrale poster van de documentaire "Reaping What You Sow" (Ertnen Was Man Sät)
Christian Beyer
Sinds de middeleeuwen wordt er in Bamberg aan stadstuinieren gedaan. De tuinderswijk vormt samen met de stad op de heuvels en de eilandwijk een integraal onderdeel van het werelderfgoed "Stad Bamberg". In 2009 werd een enquête gehouden om na te gaan of eigenaars van tuinbouwvelden openstaan voor nieuwe vormen van tuinieren die verenigbaar zijn met de beperkingen van de tuinbouwwijk. De resultaten waren ontnuchterend.
Zeven jaar na de enquête begonnen gevestigde tuiniers samen te werken met jonge gezinnen: In 2016 - toen de Bambergse tuintraditie werd opgenomen in de Nationale Inventaris van Immaterieel Cultureel Erfgoed - lanceerde de lokale transitiegroep zijn eerste pluktuin aan de rand van Bamberg. Filmmaker Christian Beyer begeleidde deze ontwikkeling en legde de ontwikkeling van deze gemeenschappelijke tuin vast. Hij legde vast hoe ze hun eigen groenten verbouwden in biologische kwaliteit en hoe dit hun perceptie van voedselproductie veranderde.
De film "Reaping What You Sow" (https://www.youtube.com/watch?v=2PJ6BmU1-Tk) werd bekroond op het Bamberg Short Film Festival in 2018 in de categorie "Made in Oberfranken". Momenteel creëert de lokale transitiegroep nog een pick-your-own tuin binnen het historische Market Gardeners' District. (Patricia Alberth, hoofd Werelderfgoed Bamberg)
