Martín von Hildebrand, directeur Fundación GAIA Amazonas
Fundación GAIA Amazonas
Creatie en planning van het inheemse reservaat en nationaal park Yaigojé Apaporis vanuit een inheemse kosmovisie
Volledige oplossing
Inheems reservaat en natuurlijk nationaal park Yaigojé Apaporis
Fundación GAIA Amazonas
Zeven inheemse volken vormen samen het Inheemse Reservaat Yaigojé Apaporis in een gebied met een grote culturele diversiteit in het Colombiaanse Amazonegebied. Omdat mijnbouwactiviteiten het complex van heilige plaatsen in gevaar brengen, hebben de traditionele inheemse autoriteiten de Colombiaanse Nationale Natuurparken (PNNC) verzocht een beschermd gebied te creëren dat het reservaat overlapt. In dit kader ontwikkelde de Stichting GAIA Amazonas een methodologie voor de inheemse gemeenschappen om zelf de creatie, planning en zonering van het Inheems Reservaat en Nationaal Natuurpark Yaigojé Apaporis te beheren.
Laatst bijgewerkt: 30 Sep 2025
15063 Weergaven
Context
Uitdagingen
De zeven inheemse volken in het gebied Yaigojé Apaporis vormen een verenigd cultureel cluster dat verschillende elementen deelt, zoals de traditionele rituelen die worden uitgevoerd op een complex van heilige plaatsen. De externe druk van mijnbouwactiviteiten op hun inheemse grondgebied vormt echter een bedreiging voor hun heilige plaatsen, hun natuurlijke omgeving en cultuur. De gemeenschappen zagen hun beperkingen om deze bedreigingen het hoofd te bieden en zagen de noodzaak in om de steun van het PNNC te vragen om hun grondgebied te beschermen door de creatie van een Nationaal Beschermd Gebied, een wettelijk kader dat de uitsluiting van sectorale ontwikkelingsactiviteiten garandeert, in hun specifieke geval: mijnbouwactiviteiten. Dit initiatief bracht verschillende uitdagingen met zich mee. Waaronder het kunnen behouden van hun culturele waarden en inheemse kosmovisie, het bevorderen van het gebruik van traditionele sjamanistische kennis van hun gemeenschappen in de plannings- en zoneringsprocessen en het opbouwen van mechanismen voor participatie en lokale dialoog.
Locatie
Yaigoje Apaporis, Colombia
Zuid-Amerika
Proces
Samenvatting van het proces
De oprichting van het beschermde gebied op inheems verzoek en met de steun van de nationale regering is tot stand gekomen in het kader van een proces van vrije en geïnformeerde voorafgaande raadpleging en de totstandkoming van speciale beheersovereenkomsten tussen de regering en de inheemse autoriteiten voor het bestuur van het gebied. Twee belangrijke factoren hebben ervoor gezorgd dat het planningsproces gebaseerd was op de inheemse kosmovisie. Ten eerste het bestaan van het Speciale Beheerregime (REM), een wettelijk kader dat de onvervreemdbaarheid van inheemse gebieden handhaaft wanneer ze worden gecategoriseerd als een Nationaal Natuurpark. Ten tweede de formele erkenning van hun culturele waarden in de doelstellingen van het park. Daartoe leidde de Stichting GAIA Amazonas de ontwikkeling van een juiste en adequate methodologie die een fundamentele input werd voor de inheemse organisaties (als overheidsinstanties) samen met het PNNC (als milieuautoriteit) om de richtlijnen te bepalen en de REM op te bouwen volgens de culturele en milieukenmerken van het Yaigojé Apaporis Reservaat.
Bouwstenen
Lokale sociale organisatie en nationale overheidssteun voor de oprichting van het beschermde gebied
Het inheemse reservaat Yaigojé Apaporis werd in 1998 gecreëerd op verzoek van de inheemse volken Tanimuca, Yucana, Letuama, Matapí, Cabayari, Macuna, Barazano en Yujup-Macú. In 2008 besloten deze gemeenschappen, via een consensus in een buitengewone zitting van de Traditionele Autoriteiten en de Inheemse Kapiteins (ATCI), om de oprichting van een Nationaal Park aan te vragen dat de grenzen van het reservaat overlapt. Het verzoek was gebaseerd op de overweging dat dit een einde zou maken aan de ontwikkeling van mijnbouwactiviteiten en andere exploitatie van natuurlijke hulpbronnen die de biodiversiteit, hun heilige plaatsen en, als gevolg daarvan, hun gewoonten, sociale samenstelling en milieucontext in gevaar zouden kunnen brengen.
De creatie van het Yaigojé Apaporis Inheems Reservaat en Nationaal Natuurpark heeft een lang proces gekend van samenwerking met de GAIA Amazonas Foundation, die de technische en financiële steun had van de Gordon & Betty Moore Foundation. De beslissing om over te gaan op een Special Management Regime (REM) moest de volledige lokale steun krijgen, de autonomie van de inheemse gemeenschappen waarborgen en hun traditionele systemen versterken. Bovendien moesten ze over onderhandelings- en coördinatievaardigheden beschikken om een overeenkomst met de staat te sluiten.
Sleutelfactoren
- Traditionele inheemse gemeenschappen krijgen zeggenschap in hun besluitvorming.
- Het wettelijke kader van Colombia erkent de autonomie van de inheemse bevolking en hun rol als overheids- en milieuautoriteiten binnen hun grondgebied.
- Beschikbaarheid van financiële middelen van de staat en buitenlandse organisaties om een effectief proces van voorafgaande geïnformeerde raadpleging te implementeren.
- Ervaring met succesvolle relaties tussen PNNC, inheemse autoriteit en maatschappelijk middenveld om territoriale milieugovernance te versterken.
Geleerde les
Zodra de beslissing was genomen om het park te creëren, was de volgende stap de overeenkomst tussen de Colombiaanse Nationale Natuurparken (PNNC) en de Vereniging van Inheemse Kapiteins van de Yaigojé Apaporis (ACIYA) om een vrij, geïnformeerd en voorafgaand consultatieproces uit te voeren dat een grotere sociale participatie en collectieve constructie mogelijk zou maken in termen van definitie van grenzen, gebiedsuitbreiding, instandhoudingsdoelstellingen en gezamenlijke constructie van het REM. Als gevolg hiervan stelde de ATCI beheersovereenkomsten op tussen de staat en de inheemse autoriteiten waarin staat dat het geïntegreerde beheer van het gebied gebaseerd zou zijn op traditionele kennis en regelgeving die is ontvangen in overeenstemming met de manier waarop de wereld van elk van de zeven inheemse volkeren en hun 19 gemeenschappen wordt opgevat, met respect voor de inheemse autonomie, hun rechten op hun gemeenschappelijke gronden, hun heilige plaatsen en hun culturele waarden. Zo werd in oktober 2009 de grondwet van het Natuurpark Yaigojé Apaporis afgekondigd.
Planning van het beheer van het inheemse reservaat en natuurpark Yaigojé Apaporis vanuit een inheemse kosmovisie
De oprichting van het Inheems Reservaat en Nationaal Park Yaigojé Apaporis betekende het begin van een nieuw relatiemodel tussen inheemse volken en de Colombiaanse overheid. Er moest gezocht worden naar mechanismen om het bestuur en het integrale behoud van hun leefsystemen te garanderen, zonder in te grijpen in hun rechten op territoriale autonomie en het culturele beheer dat ze van oudsher voeren. Toen het park eenmaal was opgericht, werd het proces van het formuleren van het Speciale Beheerregime (REM) in gang gezet. Dit regime was het instrument waarmee het gezamenlijke beheer van het park werd gedeeld door de Colombiaanse Nationale Natuurparken (PNNC) en de Vereniging van Inheemse Kapiteins van de Yaigojé Apaporis (ACIYA). Het opzetten van het REM vereiste een interne (of endogene) onderzoeksmethodologie, voorgesteld door de inheemse gemeenschappen en ondersteund door de ervaring van de Stichting GAIA Amazonas. Deze methodologie was gebaseerd op de richtlijnen van een inheems congres in het Amazonegebied dat de onderwerpen identificeerde die in elk van de gemeenschappen moesten worden verzameld om het ontwerp van de REM te sturen. Deze aanpak hielp de deelname van inheemse gemeenschappen met drie vertegenwoordigers en een sjamaan te bevorderen.
Sleutelfactoren
- Wettelijke vorm van de REM die de onvervreemdbaarheid van de inheemse gebieden handhaaft wanneer ze een categorie Nationaal Park krijgen.
- Ontwikkeling van een interne methodologie, geleid door de GAIA Amazonas Foundation in samenwerking met de inheemse organisaties, om de REM richtlijnen op te stellen volgens de bijzonderheden van het Park en het beheerregime.
- Financiële beschikbaarheid van staatsmiddelen en externe steun om een participatief proces uit te voeren om de REM op te bouwen.
Geleerde les
Het onderzoeksproces om het REM te ontwikkelen werd in twee jaar uitgevoerd. De samenwerkingsovereenkomst 011 van 2013 tussen het PNNC en ACIYA stelde een redelijk tijdsbestek van vijf jaar vast voor de bouw, formalisering en gezamenlijke uitvoering van de REM. Dit proces maakte het volgende mogelijk:
- Voorouderlijke waarden redden.
- Een grotere betrokkenheid van jongeren bij het ontwerp van de REM bevorderen.
- Traditionele kennis herwaarderen.
- Een betere coördinatie en beheer van het gebied tussen PPNC-medewerkers en inheemse bevolkingen.
- Een beter begrip genereren van de biologische kenmerken van het gebied en de culturele waarde ervan, als input voor het ontwerp van de beheerstrategieën van het park.
- Een repliceerbaar model worden voor andere REM's in het Colombiaanse Amazonegebied, omdat het de integratie van traditionele kennis over het gebruik van natuurlijke hulpbronnen met het beleid van PNNA met betrekking tot het beheer van beschermde gebieden mogelijk maakt.
Invloeden
- Het proces van het creëren van het beschermde gebied en het ontwerpen van het Speciale Beheerregime (REM) was gebaseerd op de principes van sociale participatie en collectieve opbouw tussen het PNNC, de inheemse autoriteiten en de reservaatkapiteins van de Yaigojé Apaporis.
- De publieke functie van behoud en milieubeheer in het gebied werd gecoördineerd op basis van de culturele systemen van regulering en beheer van het grondgebied van inheemse volken.
- Door middel van een proces van vrije en geïnformeerde voorafgaande raadpleging werden overeenkomsten gesloten tussen de regering en de inheemse autoriteiten, zodat het gebiedsbeheer gebaseerd is op traditionele kennis en met respect voor hun autonomie en rechten over hun gemeenschappelijke landerijen, hun heilige plaatsen en culturele waarden.
- Door de oprichting van het Nationaal Park beschermde de Vereniging van Inheemse Kapiteins van de Yaigojé Apaporis (ACIYA) meer dan een miljoen hectare tropisch regenwoud en regelde ze met de overheid een model voor milieubeheer dat gebaseerd is op hun traditionele kennis.
- De toepassing van een endogene onderzoeksmethodologie in het ontwerp van de REM maakte het mogelijk voorouderlijke waarden te redden, stimuleerde de participatie van jongeren, verhoogde de band tussen het PNNC-personeel en de inheemse bevolking en een begrip van de biologische en culturele waarden van het gebied om beheerstrategieën te genereren.
Begunstigden
De zeven belangrijkste inheemse volken in het gebied behoren tot de Macuna, Tanimuka, Letuama, Cabiyarí, Yauna, Barazano, en Yujup Macú groepen, en hebben een geschatte bevolking van 1.536 mensen verspreid over 19 gemeenschappen.
Duurzame Ontwikkelingsdoelen
SDG 3 - Goede gezondheid en welzijn
SDG 15 - Leven op het land
SDG 17 - Partnerschappen voor de doelen
Verhaal
"GAIA werkt al 25 tot 30 jaar samen met de inheemse bevolking van het Amazonegebied, waaronder de bewoners van het inheemse reservaat Apaporis. Onze eerste inzet, in de jaren 1980, was het verkrijgen van wettelijke erkenning als inheems reservaat. Daarna gingen we verder met het versterken van de organisatorische en bestuurlijke systemen, wat hielp bij het decentraliseren van basisvoorzieningen zoals onderwijs en gezondheidszorg, altijd vanuit een cultureel, ecologisch en territoriaal oogpunt.
Toen in 2007-2008 de dreiging van mijnbouw werd geïdentificeerd, voor mijnbouwtitels aangevraagd door een Canadees bedrijf, begonnen we samen te werken met de inheemse bevolking om gezamenlijke strategieën te creëren voor het behoud van hun grondgebied. Er werd vastgesteld dat de oprichting van een natuurpark niet alleen het grondgebied en de ondergrond zou beschermen, maar dat een oefening in coördinatie met de Colombiaanse nationale natuurparken de bestaande beheersystemen van die gebieden zou versterken. Dit laatste doel werd bereikt door de inheemse bevolking te erkennen als milieuautoriteit. Maar naast het werk aan de wettelijke bescherming van het territorium, versterkten we ook de processen van lokaal of endogeen onderzoek. Dit laat duidelijk een verbinding zien tussen de jonge leiders en de traditionele kennis van de inheemse volken die dit gebied bewonen.
Het is belangrijk om erop te wijzen dat dit niet alleen een inzet is voor de oprichting van een nationaal park, maar ook in de context van een bio-cultureel macro-territorium waar we complementariteiten hebben gevonden met andere organisaties en inheemse gemeenschappen met wie we hebben samengewerkt in het uitgebreide beheer van hun grondgebied. Om deze reden zochten we naar complementariteit vanuit milieu-, ecosysteem- en cultureel oogpunt in de gebieden waar we werken.
Tot slot is het belangrijk om te benadrukken dat ons werk zich vertaalt in een succesvolle oefening van relatie en coördinatie tussen de inheemse volken die erkend zijn als milieuautoriteit, de Nationale Parken van Colombia en de begeleiding van een NGO die door de jaren heen constant is gebleven en een sterk vertrouwen heeft opgebouwd bij de inheemse volken en bij de overheidsinstanties. Dit heeft ons in staat gesteld om een niveau van articulatie en complementariteit te bereiken met het culturele gezichtspunt van het gebied, zodat het zal landen in plannings- en beheersinstrumenten die geschikt zijn voor de westerse cultuur en een harmonieuze en constructieve begeleiding bieden."
In contact komen met medewerkers
Andere medewerkers
Martín von Hildebrand
Stichting GAIA Amazonas
Camilo Guio Rodríguez
Stichting GAIA Amazonas
