Een sociaaleconomische benadering van landbouw op daken in de regio Caïro
Volledige oplossing
Tuin op het dak
GIZ
In informele nederzettingen in de regio Groot Caïro werd in 2014 een landbouwproject op daken gestart. Het doel was om de omgevingstemperatuur (microklimaat) in een dichtbevolkt gebied te verlagen door middel van groene ruimten op daken, en de gevolgen van het stedelijk hitte-eilandeffect en de toenemende hitte als gevolg van de klimaatverandering te verminderen. Naast de milieuvoordelen heeft landbouw op daken ook andere sociaaleconomische voordelen, zoals het genereren van inkomen en het verminderen van de kwetsbaarheid voor prijsstijgingen. Omdat er veel uitdagingen waren op het gebied van duurzaamheid en voortzetting, werd er een nieuw project ontwikkeld om een sociaal bedrijfsmodel op te zetten om de sociaaleconomische aspecten van het project te versterken en tegelijkertijd te kijken naar Rooftop Farming vanuit het perspectief van gemeenschapsontwikkeling. Er werd een Rooftop Farming Hub opgezet in twee informele gebieden om te fungeren als een technische, sociaaleconomische en ecologische motor voor verandering binnen de deelnemende gemeenschapsleden.
Laatst bijgewerkt: 30 Sep 2025
8786 Weergaven
Foto- en videogalerij
Context
Uitdagingen
Aangezien de sociaaleconomische omstandigheden in de informele nederzettingen van Caïro verslechteren door de toenemende kwetsbaarheid voor klimaatverandering, moeten aanpassingsmaatregelen worden gekoppeld aan het genereren van inkomsten. De recente prijsstijgingen en de devaluatie van de lokale munteenheid vormen zowel een kans als een uitdaging: de leden van de gemeenschap zouden meer gemotiveerd kunnen zijn om hun eigen voedsel te verbouwen zodat ze minder afhankelijk worden van aankopen op de markt, maar het vormt ook een grote uitdaging omdat de kosten van het verbouwen op daken (opstart-, exploitatie- en onderhoudskosten) hoger zijn dan de winst die wordt gegenereerd met de verkoop van de producten. Naarmate de sociaaleconomische omstandigheden verslechteren, neemt ook het break-even punt voor het succes van dit collectieve landbouwprogramma toe. Het gebrek aan economische voordelen bedreigt de continuïteit van het project. De slechte infrastructuur in deze gebieden, de toegang tot schoon water, de betaalbaarheid van voedingsstoffen en de barre weersomstandigheden vormen een verdere bedreiging voor de groei van de dakboerderijen.
Locatie
Gouvernement Caïro, Egypte
Noord-Afrika
Proces
Samenvatting van het proces
Naast de technische implementatie van dakboerderijen (bouwsteen 1), bouwt de aanpak voort op het opzetten van een sociaal-business model (bouwsteen 2), en de samenwerking en kennisdeling tussen verschillende belanghebbenden (bouwsteen 3). De eerste bouwsteen gaat in op de uitdaging om de meest effectieve technieken te vinden die lokaal gevoelig zijn voor de sociaaleconomische omstandigheden. Verder richt de structuur van het project, de tweede bouwsteen, zich op de grote uitdaging van duurzaamheid van het project met zijn belangrijkste pijlers gericht op de technische, sociale en economische duurzaamheid van daktuinbouw als een lokale praktijk. Zonder samenwerking binnen de gemeenschap en deze collectieve aanpak van landbouw, de derde bouwsteen, kunnen daklandbouwers niet dezelfde winst behalen, zowel financieel als sociaal. Het is daarom belangrijk om deze 3 bouwstenen samen te voegen.
Bouwstenen
Methodologie en techniek voor landbouw op het dak
Op de daken werd een hydrocultuursysteem opgezet. Het model bestaat uit 3-4 waterbedden, rechtstreeks bevestigd op elk dak. Ze zijn gemaakt van houten frames, plastic platen, schuimplaten en bekers gevuld met veenmos en pyralietsubstraat. Het 15 cm diepe water wordt aangevoerd door een waterleiding via een elektriciteitsaansluiting van beneden en onderhouden door een waterpomp en waterfilter. Als alternatief installeerde het project bakken gevuld met aarde, met als voordeel dat er geen elektriciteit nodig is voor de watercirculatie. De grootste uitdagingen voor de dakboeren waren de onregelmatige watertoevoer en elektriciteitsonderbrekingen, evenals de hete zomertemperaturen die een negatieve invloed hadden op de groei van de planten.
Sleutelfactoren
De keuze van het te verbouwen gewas hing sterk af van de haalbaarheids- en marktstudie; het vinden van de juiste balans tussen een gewas waar veel vraag naar is op de markt en dat het meest gebruikt wordt door de mensen, een gewas dat een hoog rendement oplevert om de inkomensgenererende mogelijkheden te versterken, en een gewas dat bestand is tegen de milieu- en klimaatomstandigheden van het gebied.
Geleerde les
Monitoring: Een monitoringsysteem moet gegevens verzamelen over bv. voedselproductie, inkomen, landbouwactiviteiten, economische kosten/baten, enz. Er moeten metingen worden uitgevoerd om de werkelijke microklimatologische impact te beoordelen. Technische opzet: Het hydroponische model is relatief goedkoop en dus betaalbaar. Er moet echter rekening worden gehouden met andere factoren (onderhoud, water- en elektriciteitsverbruik, gebruik van organisch afval en grijs water, invloed op het microklimaat) voor opschaling. Naast het hydrocultuursysteem moeten ook andere technische opties worden onderzocht. De resterende technische knelpunten moeten worden aangepakt door ter plaatse te experimenteren. Impact: de microklimaatdaken moeten worden beschermd tegen directe zonnestraling, de afkoeling door verdamping verbeteren en een groter effect mogelijk maken door ruimtelijke clustering en een groter implementatiegebied.
Aanpak sociaal bedrijfsmodel
Het project richtte twee Rooftop Farming Hubs op, een op de gemeenschap gebaseerd sociaal bedrijfsmodel dat lokaal is ingebed om een ecosysteem voor landbouw op daken te ondersteunen en een praktijkgemeenschap op het gebied van stadslandbouw te laten groeien. Dit is gebaseerd op onderzoek naar verschillende markten, producten, landbouwtechnieken, marketingplannen en cofinancieringsregelingen tussen de gemeenschap en de RTF Hubs in de twee doelgebieden. Het doel is niet alleen om de lokale bewoners van de doelgebieden op te leiden en te trainen in RTF, maar ook om een platform te creëren waar de bewoners kunnen samenwerken, ervaringen kunnen uitwisselen, kunnen netwerken, steun kunnen krijgen en kunnen leren hoe ze hun inkomstengenererende stadslandbouwprojecten kunnen onderhouden en uitbreiden.
Als technisch knooppunt worden de begunstigden uitgerust met de nodige vaardigheden en instrumenten om hun daklandbouwbedrijven op te zetten en te onderhouden, rekening houdend met de sociaaleconomische omstandigheden en met voortdurende technische kennis en bijstand.
Als sociaal centrum worden de banden tussen de begunstigden versterkt om kennis over RTF uit te wisselen, leerervaringen te consolideren en positieve interactie en cohesie binnen de gemeenschap te bevorderen.
Als economische spil wordt de toegang tot lokale markten vergemakkelijkt door middel van een marktplan dat gericht is op het vergroten van het bewustzijn over biologische stadslandbouw.
Sleutelfactoren
Bereidheid van een lokale NGO of instelling om een RTF Hub te huisvesten als een van haar kerntaken. De "Hub Enablers" zijn uitgebreid getraind in technische en praktische vaardigheden op het gebied van daktuinieren, TOT, projectmanagement, marketing, haalbaarheid en bewustwording. Vervolgens werden ze getraind in de praktijk door middel van het werven van begunstigden uit de gemeenschap die zich aansloten bij het netwerk van dakboeren, de installatie van hun dakboerderijen, ondersteuning tijdens de landbouwseizoenen en ondersteuning bij marktkoppelingen.
Geleerde les
- Tijdens het implementatieproces moet monitoring op afstand worden toegepast om eventuele problemen met de groei van de planten aan te pakken.
- Het creëren van stimuleringsactiviteiten voor de begunstigden zou een voordeel zijn voor het succes van het project om meer interactie van de kant van de begunstigden aan te moedigen;
- Er moeten netten worden geïnstalleerd om de gewassen te beschermen tegen aanvallen van buitenaf door vogels en vliegende insecten;
- Tijdens de trainingen moet meer aandacht worden besteed aan het oplossen van problemen tijdens de teelt.
Een netwerk van dakboeren creëren
Er is een netwerk van daklandbouwers opgezet met alle deelnemende leden/huishoudens van de gemeenschap, gericht op het creëren van een praktijkgemeenschap. Omdat mensen sneller hun interesse verliezen en gedemotiveerd raken, is gebleken dat het creëren van een ondersteuningssysteem waarin begunstigden ervaringen, uitdagingen, gedachten en zelfs dromen kunnen uitwisselen, mensen gemotiveerd houdt en ook de sociale banden tussen de leden van de gemeenschap versterkt.
Sleutelfactoren
Een platform voor regelmatige uitwisselingen dat de dakboeren mobiliseert
Geleerde les
- Regelmatige uitwisselingen over verschillende onderwerpen om de belangstelling van de landbouwer te wekken
- bezoeken kunnen worden geïntegreerd in deze uitwisselingen
- voortdurende communicatie, vooral tijdens extreme weersomstandigheden, is van cruciaal belang. Er werd een whatsapp-groep gestart om de deelnemers in nauw contact te houden met de Hub Enablers en om foto's van ongewone plantenomstandigheden te delen.
Invloeden
Milieueffecten: De groene daken verbeteren het microklimaat door bij te dragen aan de verlaging van de temperatuur binnen en buiten de gebouwen en zorgen zo voor verkoeling en meer natuurlijke ventilatie.
Sociale effecten: Via de RTF Hub werd een netwerk van dakboeren opgericht binnen de deelnemende gemeenschapsleden, waar sociale steun werd gegeven, uitdagingen werden gedeeld, zorgen werden gecommuniceerd en ideeën werden ontwikkeld om elke boerderij collectief te versterken. Er worden regelmatig uitwisselingssessies georganiseerd om de communicatie tussen de RTF-boeren te verbeteren. Met de steun van de Hub konden de deelnemende leden een deel van de oogst voor eigen gebruik houden, waardoor mensen minder kwetsbaar werden voor prijsstijgingen. Boerderijen op het dak boden verder een nieuwe recreatieruimte voor gezinnen en kinderen.
Economische effecten: De Hub functioneerde als een schakel naar de lokale markt. Er werd een marketingplan opgezet dat gevoelig was voor de lokale gemeenschap. Terwijl de deelnemende leden een deel van hun oogst voor eigen gebruik hielden, werd een groter deel door de Hub verzameld van alle daken om op de markt te verkopen. De opbrengst werd vervolgens gedeeld met de boeren en gebruikt om voedingsstoffen en onderhoud van de boerderijen te financieren. Het genereren van inkomsten is dus een mogelijkheid naarmate dit project groeit.
Begunstigden
In het opgeschaalde project van 2017 maken ongeveer 20 huishoudens/gezinnen deel uit van het netwerk van daktelers, en nog eens 20 begunstigden zijn getraind om deel uit te maken van de RTF Hub, zodat ze nieuwe huishoudens kunnen aansluiten.
Duurzame Ontwikkelingsdoelen
SDG 1 - Geen armoede
SDG 2 - Honger nul
SDG 3 - Goede gezondheid en welzijn
SDG 5 - Gendergelijkheid
SDG 11 - Duurzame steden en gemeenschappen
SDG 13 - Klimaatactie
Verhaal
Leila Hussein, tuinierster op het dak
GIZ
Neama is het hoofd van de NGO "Serious Work" en werd geselecteerd om samen met een aantal medewerkers opgeleid te worden tot Rooftop Farming Hub, een sociaal-business model dat tot doel heeft de oprichting van dakboerderijen in hun gemeenschap te ondersteunen door middel van een duurzame ontwikkelingsaanpak. Hoewel ze twijfelde of ze deze rol wel zou kunnen spelen, is ze na uitgebreide trainingen en programma's voor capaciteitsontwikkeling, en na het ondersteunen van ongeveer 15 huishoudens bij het opzetten van hun dakboerderijen, nu een expert in haar gemeenschap en is ze steeds meer betrokken bij milieuprojecten, van daklandbouw tot gemeenschapstuinen. Niet alleen het dak van haar eigen entiteit zien groeien, maar ook de daken van leden van de gemeenschap groen zien worden, heeft haar geïnspireerd om haar eigen onderzoek te doen naar verschillende oplossingen en om een cruciale pleitbezorger te worden voor daktuinbouw en de gevolgen ervan voor stedelijke gemeenschappen die lijden onder het stedelijk hitte-eilandeffect in haar gemeenschap, evenals voor andere NGO's in de omgeving. Naarmate haar passie voor deze sociale onderneming groeit, hebben een aantal NGO's haar benaderd om trainingen te krijgen van haar groep om het idee en de praktijk te helpen verspreiden in andere gemeenschappen in de regio Caïro.
In contact komen met medewerkers
Andere medewerkers
Farida Farag
Participatief ontwikkelingsprogramma in stedelijke gebieden (PDP) - GIZ
Prof. Dr. Dieter Prinz
Adviseur voor GIZ
Centrum voor ontwikkelingsdiensten
Centrum voor ontwikkelingsdiensten
