Een voorbeeld van bestuur en participatie van inheemse volkeren en naties in het beheer van het Cuyabeno Wildreservaat, Ecuador
Volledige oplossing
Reserva de Producción de Fauna Cuyabeno
MAE
Verschillende factoren hebben bijgedragen tot de consolidatie van het Cuyabeno Wildreservaat in Ecuador. Eén daarvan was de machtiging van inheemse organisaties om "gebruiks- en beheersovereenkomsten" te sluiten met de staat. Daarnaast bepaalde de overheid beleid voor het behoud van beschermde gebieden, zoals het Socio Bosque Programma, het Nationale Milieufonds en investeringen in duurzaam toerisme. Tot slot was de beschikbaarheid van fondsen en technische bijstand van internationale samenwerking essentieel om een grensoverschrijdend initiatief (Colombia-Ecuador-Peru) te ondersteunen.
Laatst bijgewerkt: 30 Sep 2025
19365 Weergaven
Context
Uitdagingen
De belangrijkste bedreigingen voor het natuurbehoud in het Cuyabeno Wildreservaat zijn oliewinning, houtwinning, illegale jacht, illegale handel in wilde soorten, landbouw volgens het monocultuurmodel, uitbreiding van landbouwgebieden en kolonisatie.
De toename van het toerisme is ook een uitdaging voor het reservaat, omdat het aan een belangrijke toegangspoort tot het Amazonegebied ligt en belangrijke natuurlijke en culturele waarden bevat die voor het toerisme worden geëxploiteerd.
Op sociaal en ecologisch gebied leven er elf inheemse gemeenschappen van vijf verschillende nationaliteiten in het reservaat, waarmee afspraken moeten worden gemaakt over toegang tot landeigendom en duurzaam gebruik van natuurlijke hulpbronnen in het gebied. Dit is een uitdaging omdat het doel is om de visie van deze inheemse gemeenschappen en de staat op het behoud en beheer van het territorium te articuleren.
Locatie
Cuyabeno
Zuid-Amerika
Proces
Samenvatting van het proces
De in deze oplossing gepresenteerde kennisblokken hebben als geheel bijgedragen aan de verbetering van het beheer van het Cuyabeno Wildlife Reserve. De beschikbaarheid van financiële middelen en technische assistentie hebben alle aspecten van het gebied verbeterd. Dit is bereikt dankzij het bestaan van een Nationaal Milieufonds dat zich specifiek richt op beschermde gebieden, de versterking van beleid dat investeringen in de ontwikkeling van toerisme stimuleert, de internationale samenwerking die tot stand is gekomen door middel van een tri-nationaal initiatief en een nationaal systeem van stimuleringsmaatregelen door middel van het Socio Bosque Programma. Aan deze elementen voegen we het bestaan toe van co-managementovereenkomsten om de empowerment en participatie van inheemse organisaties in het gebied te bevorderen.
Bouwstenen
Gezamenlijk beheer tussen inheemse gemeenschappen en de overheid
Een van de grootste uitdagingen voor het Cuyabeno Natuurreservaat was de consolidatie van de grenzen en het veiligstellen van beheersovereenkomsten met de lokale bevolking en inheemse organisaties. In het kader van de eerdere logica van het integreren van culturele variabelen in het nationale behoudsproces, werd het project "Afbakening van het lager gelegen gebied, conflictoplossing en bewustwording van de gemeenschappen over het beheer en gebruik van hulpbronnen in het Cuyabeno Wildreservaat" met succes opgezet.
Het hoofddoel van het project was het behoud van de biologische en culturele integriteit van het reservaat door middel van een sterke alliantie tussen het MAE en de inheemse gemeenschappen die in het gebied wonen en samenleven: Siona, Secoya, Cofán, Kicwa en Shuar.
Als gevolg hiervan begon in 1995 het proces van het opstellen van overeenkomsten voor het gebruik en beheer van natuurlijke hulpbronnen met de meeste gemeenschappen in deze vijf inheemse naties. Dergelijke inspanningen bevorderden lokale participatie en de erkenning van het beschermde gebied voor gezamenlijk beheer.
De overeenkomsten werden formele documenten die het recht van de gemeenschappen legitimeerden om in het reservaat te wonen en de natuurlijke hulpbronnen daar onder speciale voorwaarden te gebruiken.
Sleutelfactoren
- De inheemse organisaties in staat stellen actief deel te nemen aan het beschermde gebied.
- Onderhandelingsstrategieën tussen de inheemse organisaties en de overheid om de gebruiks- en beheersovereenkomsten tot stand te brengen.
- Openheid van MAE voor participatieve planningsprocessen.
- Bevordering van duurzaam gebruik van natuurlijke hulpbronnen binnen het beschermde gebied.
- Erkenning door de lokale gemeenschappen van de relevantie van het beschermde gebied: ecologisch, cultureel, sociaal en economisch belang.
Geleerde les
De gebruiks- en beheerovereenkomsten omvatten het volgende: Community Management Plans, Operationele Plannen en een systeem voor toezicht op de naleving. De Community Management Plans zijn tien jaar geldig en kunnen worden verlengd.
De Community Management Plans zijn gemaakt als interne overeenkomsten door en voor de gemeenschap in overeenstemming met: De regelgeving voor het gebruik van natuurlijke hulpbronnen in gemeenschappelijke ruimten, uitgevaardigd door het reservaat; De huidige status van het gebruik van dergelijke hulpbronnen; en de rechten van de inheemse gemeenschappen. Als resultaat van het voorgaande zijn de grenzen van het Beschermde Gebied en het grondgebied van de gemeenschappen geconsolideerd.
Verder zijn er ruimten voor discussie gecreëerd om met convergerende en divergerende standpunten om te gaan, waaronder de visies van de inheemse bevolking en de overheid op het gebied, het behoud en duurzaam beheer ervan.
Het gezamenlijk beheer van het gebied door MAE en inheemse organisaties heeft een belangrijk resultaat opgeleverd: Het beëindigen van de komst van nieuwe kolonisten naar inheemse gebieden en van de kolonisatie/uitbreiding van de lokale gemeenschappen naar het reservaat.
Bestuur over grenzen heen
Het grensintegratie-initiatief in het Amazonegebied, bekend als het Tri-Nationale Programma, werd gepromoot door de beheerders van drie beschermde gebieden (het La Paya National Park-Colombia, het Cuyabeno Wildlife Reserve-Ecuador en het Güeppí National Park-Peru), waardoor een optimalisatie van het beheer onder een regionaal gecoördineerd model mogelijk werd.
Het begon allemaal in 2005 als resultaat van de dialoog tussen de vertegenwoordigers van de drie beschermde gebieden. In 2006 werd het initiatief geconsolideerd als het Tri-Nationale Programma en sindsdien is het voortdurend versterkt.
De eerste belangrijke beslissing voor financiële steun aan het initiatief werd genomen door middel van een overeenkomst tussen de milieufondsen die in elk van de drie deelnemende landen beschikbaar waren. Daarna werd aanvullende financiële steun nagestreefd door middel van verschillende projecten die de kosten konden dekken van prioriteitslijnen zoals het beheer van beschermde gebieden en bufferzones, sociale participatie, verbetering van de organisatorische capaciteit en de versterking van de beschermingscorridor.
In deze context hebben de regeringen zich verenigd om te zoeken naar operationele, technische en financiële mechanismen om het behoud en de duurzame ontwikkeling van de corridor te garanderen, met de ambitie om een succesvol proefproject voor grensoverschrijdend beheer te worden.
Sleutelfactoren
- Een gedeelde visie tussen de drie beschermde gebieden om vergelijkbare problemen in de grensregio op te lossen.
- Goed gedefinieerde structuur van het programma onder specifieke managementrichtlijnen, met een Coördinatiecomité (drie nationale autoriteiten die elk van de nationale systemen voor beschermde gebieden vertegenwoordigen), een Technisch Comité (hoofdmanagers van de drie beschermde gebieden) en een Technisch Secretariaat (hoofdkwartier rouleert elke twee jaar tussen de drie milieuautoriteiten).
- Aankoop van technische en financiële steun van samenwerkingsagentschappen.
Geleerde les
De institutionele achtergrond van het programma werd versterkt dankzij een sterke structuur bestaande uit: Het coördinatiecomité, het technisch comité en het technisch secretariaat. Bovendien ondertekenden de partijen een Memorandum van Overeenstemming dat een duidelijke leidraad vormde voor het werk dat nog voor ons lag.
Dankzij de technische en financiële steun die werd verkregen, werden verschillende gecoördineerde acties uitgevoerd om de functionaliteit en de beheerscapaciteiten van de drie gebieden te vergroten. In Cuyabeno werden bewakingsposten gerepareerd en uitgerust, en het programma voor toezicht en bewaking werd geconsolideerd als onderdeel van het beheerplan van het gebied; later werd dit programma gekoppeld aan het werk van de parkwachter in alle drie de gebieden om effectief toezicht te houden op strategische beschermingspunten binnen de beschermde gebieden, bufferzones en grenzen.
Op het gebied van sociale participatie voor duurzaam beheer was het werk gericht op het versterken van de productieketen van biologische koffie en fijne aromatische cacao en op initiatieven op het gebied van gemeenschappelijk toerisme.
Het Fonds voor beschermde gebieden als financiële duurzaamheidsstrategie
De oprichting van een permanent fonds om de beheerskosten in beschermde gebieden te dekken, heeft de door de overheid beheerde administraties geholpen om een jaarlijks budget te hebben om hun belangrijkste operationele activiteiten te dekken, zoals het geval is in het Cuyabeno Wildlife Reserve.
Dit fonds staat officieel bekend als het Fonds voor Beschermde Gebieden (PAF) en werd in 1999 opgericht als onderdeel van een initiatief van het Ecuadoraanse Ministerie van Milieu en het Nationale Milieufonds, het initiatief werd ook gesteund door internationale organisaties. Het belangrijkste doel was om de financiële bronnen voor door de overheid gesponsorde beschermde gebieden te diversifiëren en de financiële middelen op lange termijn veilig te stellen.
Het Nationaal Milieufonds dat in 1996 werd opgericht, diende als de belangrijkste voorloper van het PAF. Het werd beschouwd als "een onafhankelijk financieel mechanisme ter ondersteuning van plannen, programma's, projecten en alle activiteiten die gericht zijn op de bescherming, het behoud en de verbetering van het milieu en de natuurlijke hulpbronnen". Dit fonds, opgericht als een privé-organisatie, beheerde en kanaliseerde financiële middelen, gaf technisch advies, maar nam niet deel aan de directe uitvoering van initiatieven.
Sleutelfactoren
- Nationaal beleid ter ondersteuning van de oprichting van een Nationaal Milieufonds, ontworpen om budgettaire stabiliteit te bieden aan het Ecuadoraanse nationale systeem van beschermde gebieden.
- Constante financiële steun van nationale en internationale samenwerkingsagentschappen om een trustfonds te creëren dat bedoeld is om de operationele en beheerkosten van de door de overheid beschermde gebieden te dekken, waaronder het Cuyabeno Wildlife Reserve.
Geleerde les
Het ontwerp en de implementatie van het PAF waren het resultaat van een onderhandelingsproces tussen de Ecuadoraanse regering, de burgermaatschappij en internationale agentschappen.
Het belangrijkste doel is om steun en financiële stabiliteit te bieden aan het Ecuadoraanse systeem van nationale beschermde gebieden en zo bij te dragen aan het behoud in situ van de Ecuadoraanse biodiversiteit. Het PAF is bedoeld om operationele basisuitgaven mede te financieren en technische ondersteuning te bieden.
Na een onderbreking van een jaar in 2015, werkt het PAF momenteel samen met 30 door de overheid beschermde gebieden, waaronder het Cuyabeno Wildreservaat dat een jaarlijks budget van 56.000 USD toegewezen krijgt. Hoewel het FAP niet het enige financiële mechanisme is dat het reservaat heeft, ondersteunt het jaarlijkse budget de belangrijkste operationele activiteiten van het gebied, die zijn afgestemd op de strategische doelen en resultaten die zijn voorgesteld in het jaarlijkse operationele plan.
Het Socio Bosque Programma een succesvolle stimulerings- en beschermingsstrategie
In 2008 creëerde de regering van Ecuador het Socio Bosque Programma (SBP) als een financieel stimuleringsmechanisme gericht op particuliere landeigenaren, boeren en inheemse gemeenschappen die zich vrijwillig inzetten voor het behoud en de bescherming van bossen en andere inheemse ecosystemen.
In het Cuyabeno Wildlife Reserve, dankzij de vooruitgang in de overeenkomsten voor het gebruik en beheer van natuurlijke hulpbronnen die werden ondertekend met de inheemse gemeenschappen die in het gebied wonen, de afbakening van hun territoria en de inschrijving van landakten in het buffergebied. Dankzij het grondbezit konden de mensen voldoen aan de vereisten om deel te nemen aan het PSB.
Op dit moment maakt ongeveer 86.000 hectare van het reservaat deel uit van het SBP, waardoor een belangrijk stuk land behouden blijft, inclusief het natuurlijke bos in de hoger en lager gelegen gebieden van het reservaat. Tegelijkertijd creëerde het programma een economische stimulans voor de gemeenschappen en individuele landeigenaren die productieve projecten wilden uitvoeren. Dit was cruciaal om het risico te verminderen dat de landbouwgrens naar het reservaat zou opschuiven.
Sleutelfactoren
- Nationaal stimuleringsbeleid ter ondersteuning van behoud en duurzame ontwikkeling van bossen, en de toepassing ervan met gemeentelijke landeigenaren die binnen de beschermde gebieden wonen.
- Promotie en bewustmaking van de voordelen van het SBP bij verschillende actoren en belanghebbenden.
- Inheemse en agrarische gemeenschappen die geïnteresseerd zijn in toetreding tot het SBP.
- Economische prikkels die lokale actoren en belanghebbenden motiveren om het bos binnen de grenzen en in het reservaat in stand te houden en te beschermen.
Geleerde les
De implementatie van het SBP in het Cuyabeno Wildreservaat is een mechanisme dat bedoeld is om verschillende inheemse gemeenschappen te motiveren om het bos te behouden. Daarom was het noodzakelijk om de inheemse gemeenschappen die in het reservaat leven (de Cofán-gemeenschap van Zábalo, de Kicwa-gemeenschap van Zancudo en de Shuar-gemeenschappen van Taekiwa en Charap) te informeren over de voordelen van deelname aan dit overheidsprogramma.
Het was ook van fundamenteel belang dat het Bestuur van het Beschermd Gebied en het PSB de gemeenschappen steunden bij het verzamelen van informatie, het organiseren van hun gemeenschapsbijeenkomsten en het maken en opvolgen van hun investeringsplannen.
De resultaten: ze werden de eerste gemeenschappen die binnen een beschermd gebied leefden en in het bijzonder binnen het SBP, wat de weg vrijmaakte voor andere gemeenschappen in vergelijkbare omstandigheden om hen te volgen en in de toekomst deel te nemen. Dit droeg bij aan een aanzienlijke verbetering van de leefomstandigheden van de inwoners en gemeenschappen, waardoor de druk op de natuurlijke hulpbronnen afnam.
Duurzaam toerismebeheer
Het hoge niveau van culturele en biologische diversiteit van het Cuyabeno Wildreservaat trekt jaarlijks duizenden lokale en internationale toeristen. Het is belangrijk om te vermelden dat de belangrijkste natuurlijke attractie van het reservaat een overstroombaar merenstelsel is.
In de afgelopen jaren is de toestroom van toeristen toegenomen nadat de regering in 2012 een nationaal decreet uitvaardigde dat de toegangskosten voor elk beschermd gebied in het land afschafte.
Een andere belangrijke factor was de investering van de regering en enkele internationale samenwerkingsorganisaties om de toeristische planning en openbare infrastructuur in het Cuyabeno reservaat te verbeteren, wat resulteerde in betere diensten voor de bezoekers van het gebied.
Ook de Ecuadoraanse ministeries van Milieu en Toerisme reguleerden de toeristische activiteiten in het beschermde gebied, verleenden vergunningen aan touroperators en ontwikkelden acties om goede praktijken op het gebied van duurzaam toerisme te promoten.
De acties die de afgelopen jaren door beide instellingen werden uitgevoerd, bevorderden bijvoorbeeld het ontwerp en de implementatie van managementnormen voor duurzaam toerisme en een inkomensverhoging voor lokale gemeenschappen.
Sleutelfactoren
- Hoge niveaus van lokaal en internationaal toeristisch bezoek in het beschermde gebied.
- Het creëren van nationaal beleid om meer te investeren in de ontwikkeling van toerisme.
- Prioriteit geven aan investeringen in toeristische infrastructuur.
Geleerde les
De verbetering van de openbare infrastructuur en de regulering van het toerisme in het beschermde gebied waren essentieel om duurzaam toerisme en de ontwikkeling ervan te bevorderen.
Op basis van de tool: Destiny Management Methodologies for Natural Protected Areas, ontwikkelde het Cuyabeno Wildlife Reserve een Visitor's Management Plan.
De Rainforest Alliance ondersteunde de creatie van het Cuyabeno's Handboek voor Toerisme voor Procedures, waarmee de richtlijnen voor toeristische activiteiten in het reservaat werden vastgelegd.
Een andere, even belangrijke mijlpaal was het betrekken van de gemeenschappen bij duurzaam toerisme, voornamelijk als dienstverleners die optreden als lokale gidsen en navigatieaanbieders, waardoor het gemeenschapstoerisme een goede alternatieve bron van inkomsten kon worden.
Dit alles droeg bij aan het creëren van toeristische activiteiten in het Cuyabeno Wildlife Reserve, wat later werd weerspiegeld in een kadermatrix van economische, sociale en ecologische duurzaamheid.
Het reservaat bereikte 6.620 bezoekers tijdens het eerste semester van 2017.
Invloeden
- De overeenkomsten voor het gebruik en beheer van natuurlijke hulpbronnen maakten het mogelijk om de grenzen van het grondgebied van de inheemse bevolking vast te stellen, de grenzen van het beschermde gebied te bepalen en de legitimering van de rechten van de inheemse bevolking om in het reservaat te leven en hun natuurlijke hulpbronnen onder speciale voorwaarden te gebruiken, te bevorderen.
- Het regeringsbeleid op nationaal niveau en de technische en financiële steun van het Tri-Nationale Programma hebben bijgedragen aan de versterking van de activiteiten en het beheer van het gebied, met verbeteringen in de infrastructuur, een grotere effectiviteit van het controle- en bewakingsprogramma, versterking van duurzaam toerisme en van de productieketens in de bufferzone.
- De toename van lokale participatie door middel van de gebruiks- en beheersovereenkomsten die zijn gesloten tussen de gemeenschappen en de autoriteiten, de opname van inheemse gemeenschappen in het Socio Bosque Programma voor stimuleringsmaatregelen voor natuurbehoud (gepromoot door de Ecuadoraanse overheid) en de betrokkenheid van inheemse gemeenschappen bij toeristische activiteiten hebben gezorgd voor een duurzaam gezamenlijk beheer binnen het beschermde gebied, in overeenstemming met de gebruiksregels voor natuurlijke hulpbronnen binnen de gemeenschappelijke ruimten van het reservaat.
- De betrokkenheid van de lokale bevolking bij verschillende initiatieven heeft bijgedragen aan een verbetering van de levensomstandigheden van hun leden.
Begunstigden
11 inheemse gemeenschappen van 5 nationaliteiten: Siona, Secoya, Cofan, Kichwa en Shuar. Een inheemse bevolking van ongeveer 600 mensen binnen het reservaat en een boerenbevolking van 8.120 inwoners binnen het invloedsgebied.
Duurzame Ontwikkelingsdoelen
SDG 15 - Leven op het land
SDG 17 - Partnerschappen voor de doelen
Verhaal
Luis Borbos, beheerder van het Reserva de Producción Faunística Cuyabeno
Luis Borbor
"Het Cuyabeno Reservaat had wat ik noem een consolidatieproces van binnen het beschermde gebied naar buiten. Het begon met de afbakening van de inheemse gebieden binnen het beschermde gebied en de vaststelling van de grenzen van het reservaat. Daarna hebben verschillende processen van versterking van het gebiedsbeheer plaatsgevonden, met de toevoeging van verschillende strategische bondgenoten.
Zo begon deze consolidatie met de gemeenschappen die in het lager gelegen deel van het beschermde gebied wonen. Als gevolg van de onderhandelingsprocessen en de ondertekening van de eerste overeenkomsten voor het gebruik en beheer van natuurlijke hulpbronnen in 1995, begonnen deze gemeenschappen de grenzen van hun grondgebied vast te stellen en deel uit te maken van het medebeheer van het reservaat.
Tegelijkertijd begon de uitbreiding van het beschermde gebied. In het begin besloeg het 250 duizend hectare, later groeide het uit tot 650 duizend hectare en na een proces van correctie van de grenzen is uiteindelijk een gebied van 590.112 hectare vastgesteld, zoals staat vermeld in het beheerplan van 2012.
Na deze stap werd de fysieke afbakening van het gebied uitgevoerd en begonnen de pogingen om de grenzen van de bovenste regio te consolideren. Hiervoor werden drie activiteiten uitgevoerd: het oplossen van conflicten over landeigendom binnen het reservaat, het uitgeven van akten in het boserfgoed binnen het buitengebied van het reservaat en de controle en bewaking van het gebied met de steun van de lokale gemeenschappen.
Op dit punt begon de ontwikkeling van het initiatief van het Tri-Nationale Programma, eerst door gesprekken tussen de hoofden van de beschermde grensgebieden in Ecuador, Peru en Colombia, en vanaf dat moment in een bijeenkomst in Leguízamo, Colombia, waar de problemen van de regio, hun ecologische, sociale en culturele rijkdom en het belang van het waarborgen van hun behoud werden besproken. Tijdens de gesprekken werd duidelijk dat de drie gebieden zeer vergelijkbare situaties en problemen hadden, wat leidde tot de mogelijkheid om een megareservaat te creëren dat geïntegreerd zou worden door de drie beschermde gebieden. Dit voorstel werd later geïntroduceerd in een workshop in Leticia, Colombia, waarbij steun werd verkregen van vele internationale organisaties om het Tri-Nationale Programma te consolideren."
