Op de gemeenschap gebaseerd beheer: Een aanpak voor duurzame groei
Volledige oplossing
Projectactiviteiten voor de ontwikkeling van een door de gemeenschap geleid visserijbeheersysteem
Katrin Straßburger, Sandra Winter/ W4 Büro für Gestaltung, Frankfurt, Germany
Het wereldwijde programma "Duurzame visserij en aquacultuur" wordt uitgevoerd door de Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ) namens het Duitse ministerie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling. Het doel is om het visaanbod uit de duurzame en grondstofvriendelijke visserij en aquacultuur te vergroten en zo een gezonde en gevarieerde voeding te bevorderen.
Om de bestaansmiddelen op het platteland te beschermen, is het essentieel om de visbestanden te herstellen. Dit vereist een holistische aanpak die de betrokkenheid van belanghebbenden, een verscheidenheid aan vaardigheden, tijd en andere middelen omvat, evenals samenwerking met andere sectoren zoals landbouwontwikkeling en waterbeheer. Deze oplossing onderzoekt de op de gemeenschap gebaseerde aanpak voor het beheer van visbestanden en benadrukt het belang van vrijwillige betrokkenheid van de gemeenschap. Door gebruik te maken van participatieve plattelandsevaluatietechnieken bevordert de strategie een sterk gevoel van eigen inbreng van de gemeenschap in het visserijbeheer, waardoor de beschikbaarheid van vis toeneemt en het inkomen stijgt.
Laatst bijgewerkt: 10 Apr 2025
416 Weergaven
Context
Uitdagingen
Hoofdwaterlichamen zoals dammen of vijvers zijn inherent gedeelde hulpbronnen die elk lid van de gemeenschap gelijkelijk mag gebruiken. Visserij creëert banen en ondersteunt het levensonderhoud van miljoenen mensen op het platteland, vooral in Azië en Afrika, en draagt ook bij aan een voedzaam dieet. Door niet-duurzame vispraktijken staan de visbestanden echter voortdurend onder druk. Lokale gemeenschappen lijden onder deze onzorgvuldige, voortdurende praktijken.
Het effectieve beheer van visbestanden is een complexe en veelzijdige uitdaging, omdat er op verschillende niveaus belanghebbenden bij betrokken zijn, zoals vissers, leden van de gemeenschap en lokale visserijautoriteiten. Er zijn verschillende vaardigheden, tijd, middelen en beleidsondersteuning voor nodig. Een cruciaal element om de duurzaamheid van deze beheerinitiatieven te garanderen is de goed gestructureerde en systematische betrokkenheid van de gemeenschap, die in dit kennisproduct verwijst naar de inwoners van dorpen die werden ondersteund bij het beheren van visbestanden.
Locatie
Kampong Thom, Kambodscha
Oost- en Zuid-Afrika
Zuidoost-Azië
Proces
Samenvatting van het proces
De centrale doelstelling in dit proces is het oprichten van operationele comités en geformaliseerde beheersorganen van waterbronnen waarvan de leden gekozen worden door de gemeenschap. Zij kunnen niet alleen de duurzaamheid en acceptatie van de aanpak garanderen, maar er ook voor zorgen dat de maatregelen voldoen aan de werkelijke behoeften en omstandigheden van de gemeenschap. De comités hebben het vermogen om de uitdagingen waar hun gemeenschap voor staat te begrijpen en effectief te beheren, door strategieën te implementeren die zijn afgestemd op de lokale omgeving. Veel ontwikkelingsorganisaties werken samen met deze lokale instellingen om hun projecten voor de lokale bevolking uit te voeren. Het belangrijkste doel is om ervoor te zorgen dat de commissie de vaardigheden, informatie en mentaliteit heeft die nodig zijn om een sterk eigenaarschap en betrokkenheid van de lokale bevolking bij het beheer van de visbestanden op te bouwen. Het stimuleert maximale deelname en medewerking van alle relevante belanghebbenden en garandeert dat de leden van de gemeenschap gelijke toegang hebben tot de hulpbronnen binnen de vastgestelde richtlijnen. De landschapsgrafiek beschrijft het toetredingsproces van de gemeenschap, een systematische methode om succesvol en duurzaam visserijbeheer te initiëren door de verkiezing van een beheerscomité en de ondersteuning van bestaande comités.
Bouwstenen
Eerste evaluatie en intrede in de gemeenschap
Op de gemeenschap gebaseerde benaderingen verwijzen naar strategieën die lokale gemeenschappen betrekken bij het beheer van en de besluitvorming over hun natuurlijke hulpbronnen. In de context van visserijbeheer betrekken deze benaderingen lokale inwoners bij het behoud en duurzaam beheer van visbestanden en aquatische ecosystemen. Deze lokale betrokkenheid helpt ervoor te zorgen dat visserijbeheerpraktijken cultureel passend, ecologisch duurzaam en economisch voordelig zijn, wat uiteindelijk leidt tot een beter beheer van de hulpbronnen en het welzijn van de gemeenschap. Dergelijke benaderingen zijn met name relevant voor kleinschalige visserij in natuurlijke waterlichamen, waar de bestaansmiddelen van de gemeenschap nauw verbonden zijn met de gezondheid en productiviteit van de aquatische milieus.
Het community entry-proces is een systematische methode om succesvol en duurzaam visserijbeheer te initiëren door de nadruk te leggen op vertrouwen en nauwe samenwerking tussen lokale gemeenschappen en andere belanghebbenden. De oplossing schetst de maatregelen die nodig zijn om deze samenwerking en een visserijbeheersysteem tot stand te brengen door de verkiezing van een beheerscomité. Bovendien helpt de aanpak bestaande of nieuw opgerichte comités, zoals comités voor dammen of visreservaten, bij het ontwikkelen van doelstellingen en activiteiten, een effectieve administratie en een controle- en evaluatiesysteem.
Als eerste stap om de haalbaarheid van een door de gemeenschap geleid visserijbeheersysteem te evalueren, is het belangrijk om de huidige situatie in de gemeenschap te begrijpen met betrekking tot de machtsdynamiek tussen relevante spelers, zoals de lokale overheid en vertegenwoordigers van de gemeenschap. Naar de juiste locatie gaan, de locatie inspecteren en één-op-één gesprekken voeren met deze belanghebbenden maken deel uit van deze fase in het proces. Deze activiteiten kunnen verder worden ondersteund door het houden van workshops of interviews met alle belanghebbenden.
Sleutelfactoren
Het doel van de toegangsfase tot de gemeenschap is het identificeren van de bestaande water- en visserijbeheersystemen. Dit betekent dat leden van de gemeenschap en organisaties die de beschikbare hulpbronnen beheren en gebruiken, in groepen bij elkaar komen. Het is gebruikelijk om een aantal van de volgende participatieve rurale beoordelingsinstrumenten te selecteren en te gebruiken: welvaartsrangschikking, semi-gestructureerde interviews, het visualiseren van de behoeften van verschillende groepen, tijdlijnen, seizoenskalenders, fysieke en sociale kartering, en transectwandelingen, waarbij leden van de gemeenschap en belanghebbenden door een gebied lopen om de kenmerken en problemen te observeren en te documenteren, wat helpt om lokale inzichten en informatie te verzamelen. Het wordt gebruikt om potentiële problemen met het beheer en de exploitatie van hulpbronnen te identificeren, een grondig begrip van de hulpbronnen te krijgen en aanbevelingen op te stellen die in de praktijk kunnen worden gebracht. De wandeling maakt een meer diepgaande en gerichte bespreking van de omstandigheden ter plaatse mogelijk, om de algemene toestand van de waterlichamen en het algemene beeld van het beheer van de visbestanden te begrijpen. Doorgaans biedt deze procedure ook kansen voor een diepgaander onderzoek naar de meningen van lokale belangengroepen over samenwerking bij het beheer van gedeelde hulpbronnen en voor meer inzichtelijke discussies tussen belanghebbenden.
De initiële evaluatie en de procedures om de gemeenschap binnen te komen zijn belangrijke stappen die vitale informatie bieden voor het diagnosticeren van de toestand van de gemeenschap en het beheer van de water- en visrijkdommen, evenals een weg voorwaarts. Na deze initiële fase zijn er twee mogelijke acties: het oprichten van nieuwe gemeenschapsgroepen of het versterken van reeds bestaande groepen.
Geleerde les
Zorgen over samenwerking en het opzetten van gezamenlijk beheer kunnen al aan de orde komen bij het volgen van de verschillende participatieve rurale beoordelingsinstrumenten. De discussie kan manieren vinden om deze te verminderen en de voordelen van de aanpak voor alle betrokkenen te benadrukken, zodat alle belanghebbenden kunnen samenwerken voor een gezamenlijk doel.
Bovendien kan de wandeling uitstekende kansen bieden om leden van de gemeenschap te vinden die bereid en in staat zijn om een leiderschapsrol op zich te nemen in de beheercomités van waterlichamen of in andere functies met speciale verantwoordelijkheden.
Ontwikkeling van bestaande of nieuwe commissies
Bij het ondersteunen van bestaande beheersystemen en -comités wordt aanbevolen om de status van de groep te beoordelen door de omvang van het lidmaatschap, bestaande statuten of huishoudelijke reglementen met doelstellingen, beheersstructuur en activiteiten te bekijken. Evalueer vervolgens het vermogen van het beheercomité om aan de geplande verplichtingen te voldoen door middel van individuele interviews en vragenlijsten of focusgroepdiscussies. Als bestaande organisaties niet operationeel zijn, kan het nodig zijn om samen te werken met de lokale visserijautoriteiten om de huidige structuur nieuw leven in te blazen en ervoor te zorgen dat deze organisaties worden ondersteund bij het vervullen van hun taken. Dit kan gebeuren door herziening van statuten, hulp bij de registratie bij visserijadministraties, het vaststellen van fondsenwervingsdoelen of het werven van nieuwe leden.
Het wordt aanbevolen om een lokale groep te vormen door middel van verkiezingen als die nog niet bestaat. De gemeenschap en relevante partijen moeten op de hoogte worden gebracht van de komende verkiezingen (bijv. via gemeenschapsbijeenkomsten, dorpsbijeenkomsten en andere evenementen) en mogelijke kandidaten vinden voor het comité dat het visserijbeheer van de gemeenschap zal leiden (bijv. door te spreken met invloedrijke leden van de gemeenschap en rechtstreeks contact op te nemen met de relevante kandidaten). De verkiezing moet worden bijgewoond door vertegenwoordigers van de lokale overheid, belanghebbenden en het publiek.
Na de verkiezing is het belangrijk om het nieuw verkozen comité technische ondersteuning te geven om hen te helpen hun beheerstructuur op te zetten tijdens hun eerste vergadering. Dit omvat het definiëren van rollen zoals secretaris, boekhouder, leider en vice-leider.
Sleutelfactoren
Om bestaande beheersystemen en commissies met succes te ondersteunen, moet eerst de huidige status worden onderzocht om te bepalen welke taken de leden met vertrouwen effectief kunnen beheren en welke extra ondersteuning nodig hebben. Zo kan de ondersteuning dienovereenkomstig worden georganiseerd. Bijvoorbeeld steun bij het opzetten van een beheersstructuur (comité) met als algemene taak het formuleren van de regels en statuten en het visserijbeheersplan, en het toezien op de uitvoering ervan.
Het comité krijgt hulp bij het opstellen van de statuten van de groep. Deze statuten beschrijven de doelstellingen, rollen en verplichtingen van de commissie. Dit document wordt ook gebruikt voor de registratie, het proces waarbij de commissie officiële erkenning krijgt van de relevante autoriteiten. De statuten zijn een garantie dat de commissie is opgericht in overeenstemming met de geldende overheidswetgeving.
Geleerde les
Voor het elcetieproces is het cruciaal om het belang van de deelname van vrouwen aan dit proces te benadrukken. Vrouwen maken een belangrijk deel uit van de gemeenschap en hebben misschien andere meningen en prioriteiten over verschillende taken. Een alomvattende vertegenwoordiging door het comité betekent dat vrouwen gesteund moeten worden in het deelnemen aan het opzetten van hun managementstructuren en het zelf op zich nemen van managementfuncties.
Steun voor capaciteitsversterking
Wanneer de behoeften aan capaciteitsopbouw zijn geëvalueerd, is het tijd om trainingen te geven op het gebied van beheer, bijv. staatsverordeningen, het opstellen van officieel erkende statuten en controle, en op technische onderwerpen zoals legale vispraktijken en patrouilleren.
Sleutelfactoren
Vooral nieuwe comités missen meestal de vereiste operationele capaciteit voor professionele activiteiten zoals het maken van een operationeel plan, het organiseren van effectieve vergaderingen en een basisboekhouding. Om de behoefte aan capaciteitsopbouw te beoordelen voordat de trainingen worden ontwikkeld, moeten evaluatie-instrumenten worden gebruikt.
Geleerde les
De evaluatie-instrumenten moeten niet onnodig ingewikkeld zijn. Een eenvoudige vragenlijst kan de capaciteiten van een persoon voor elke taak beoordelen, terwijl een groepsdiscussie over de sterke en zwakke punten van het comité een realistisch beeld moet geven van hun werkelijke capaciteiten.
Voor de trainingen moet beknopt en gemakkelijk te begrijpen cursusmateriaal worden gebruikt, indien mogelijk in de lokale taal, en er moet regelmatig ondersteuning, praktische hulp en follow-up worden geboden om de deelnemers te helpen de nieuwe vaardigheden toe te passen en te behouden. De trainingssessie moet kort zijn en tussen een halve dag en een dag duren. Het is belangrijk om te erkennen dat bestuursleden de organisatie vrijwillig helpen. Om hun inzet te respecteren, moet de geplande tijd voor trainingssessies tot een minimum worden beperkt. De trainingsplannen moeten ook flexibel genoeg zijn om de agenda's van de leden van het bestuur aan te passen.
Operationele planning en uitvoering
Zodra het comité officieel erkend is en de capaciteiten van de leden duidelijk zijn, moet het beginnen met het opstellen van een ontwikkelingsplan. Dit ontwikkelingsplan bevat een duidelijke visie voor de toekomst, schetst de te volgen koers en de beoogde resultaten. Alle leden van het comité moeten betrokken worden bij het opstellen van dit gezamenlijke beeld van de toekomst van hun waterlichamen en de geplande beheerspraktijken om dit gezamenlijke beeld te bereiken.
Zo'n doel zou de bestrijding van illegale, ongemelde en ongereglementeerde visserij (IUU) kunnen zijn in het waterlichaam dat het comité beheert. Daarom beoordeelt het beheercomité de initiële status van het waterlichaam en de visserijactiviteiten, ontwikkelt het patrouilleplannen en organiseert het bewustmakingsevenementen om de gemeenschap te informeren over nieuwe regelgeving.
Indien nodig kan het beheer de hulp inroepen van relevante autoriteiten, zoals gemeentehoofden, visserijbesturen of provinciale departementen voor landbouw en visserij. Daarnaast kan het ondersteunde comité visserijgegevens verzamelen, al hun patrouilles documenteren en alle IUU-visserijincidenten die zich binnen het gebied voordoen registreren of rapporteren. Ze kunnen dit doen met behulp van papieren formulieren of digitaal met tablets of mobiele telefoons als ze hiervoor zijn opgeleid.
Vervolgens moet de commissie leren hoe ze haar ontwikkelingsplan kan omzetten in een maandelijks actieplan. Dit kan op dezelfde manier als bij het opstellen van het ontwikkelingsplan, maar dan voor één maand per keer. Met behulp van externe hulp kunnen ze bepalen wat ze de komende dertig dagen kunnen doen.
Tot slot moet er een eenvoudig controle- en evaluatiesysteem worden opgezet. Over het algemeen houdt dit in dat de voortgang van de taken die in het actieplan staan, wordt bijgehouden. Dit omvat het registreren van afwijkingen van het plan, het documenteren van wijzigingen die zijn aangebracht en het bijhouden van de kosten die aan elke activiteit zijn verbonden. De commissie moet aan het einde van elke maand bijeenkomen om het werk van de vorige maand te bespreken en de volgende maand te plannen.
Sleutelfactoren
Een regelmatig evaluatieproces helpt ervoor te zorgen dat de commissie op koers blijft en haar strategieën waar nodig kan aanpassen.
Geleerde les
Het regelmatig monitoren van de voortgang en evalueren van de taken en doelstellingen van de comités was een enorme succesfactor van de reeds geïmplementeerde comités in Cambodja.
Samenwerking tussen gemeenschap en autoriteiten
Het gebruik van de beschreven aanpak vereenvoudigt het formeel verbinden van een gemeenschapsgroep met de autoriteiten en stelt deze organisaties in staat om te helpen bij het duurzaam beheren van natuurlijke hulpbronnen. Het bevorderen en behouden van positieve banden is belangrijk, omdat de overheidsinstanties meestal verantwoordelijk zijn voor het beheer van natuurlijke hulpbronnen, zoals de visserij. Als een comité toezicht houdt op deze hulpbron, moet het verantwoording afleggen aan deze autoriteiten en zijn verantwoordelijkheid nemen. Het is niet de bedoeling van het comité om het gezag van de overheid over het beheer van de hulpbronnen weg te nemen, maar om met hen samen te werken ten voordele van de gemeenschap.
Sleutelfactoren
Daarom is het opzetten van een formeel kanaal voor frequente communicatie tussen gemeenschapsgroepen, overheidsinstanties en andere belanghebbenden cruciaal om misverstanden te voorkomen en een duidelijke rolverdeling te garanderen.
Op basis van lopende evaluaties hebben comités het potentieel om te slagen met adequate technische ondersteuning van zowel het ontwikkelingsproject als relevante staats- en lokale overheidsinstanties. Dit impliceert dat de gemeenschap en overheidsorganisaties op de hoogte zijn van de beperkte externe hulp die kan worden geboden bij de implementatie van de aanpak, bijvoorbeeld via een projectteam.
Geleerde les
Daarnaast moedigt het aanmoedigen van een gevoel van eigenaarschap onder het comité en de leden van de gemeenschap vrijwilligers aan om hun beperkte middelen bij te dragen aan de gemeenschap. De sleutel tot succes ligt in het versterken van het bestuur van het comité, zodat de leden van het comité als een team kunnen functioneren. Sterk eigenaarschap, een goed begrip van de taken van het comité en een vraaggerichte versterking van het beheer dragen allemaal bij aan het succes van het hele team.
Invloeden
De toepassing van de participatieve methode om de capaciteiten en mogelijkheden van de beheerscomités van de gemeenschap te verbeteren, heeft zowel tastbare als ontastbare gevolgen:
Sociale: Het eerste effect is het proces van gemeenschapsleren, vooral onder de leden van het beheercomité die nieuwe vaardigheden hebben ontwikkeld. Ze organiseren nu gemeenschapsevenementen, houden vergaderingen, bouwen netwerken op en schrijven rapporten aan overheidsinstanties, waarmee ze hun competenties en organisatorische vaardigheden laten zien. Door samenwerking tussen de leden van de gemeenschap kunnen ze gezamenlijk beheeractiviteiten plannen en uitvoeren, zoals routinepatrouilles. Daarnaast kan de commissie visserijgegevens verzamelen en incidenten met IUU-visserij binnen haar gebied registreren of rapporteren. Indien nodig kunnen ze de relevante autoriteiten om hulp vragen.
Economisch: Door het beheer en behoud van waterbronnen, inclusief observatie- en controlepraktijken, leiden efficiëntere comités tot een aanzienlijke afname van IUU-visserij. Dit resulteert in een toename van de toegestane vangst per visser en van de totale beschikbaarheid van vis op de lange termijn. Deze economische impact versterkt de visserij als vitale bron van inkomsten en voedsel voor plattelandsgemeenschappen.
Milieu: De activiteiten en regelmatige controle van waterlichamen, samen met duurzame visserijpraktijken binnen natuurlijke grenzen, helpen waterbronnen en visserijhabitats te behouden voor toekomstige generaties.
Begunstigden
Nieuwe beheerscapaciteiten verbeteren de bestaansmiddelen van plattelandsgemeenschappen en bevorderen gendergelijkheid. Efficiënt beheer leidt tot minder illegale visserij en een toename van beschikbare vis als bron voor voedsel en inkomen op de lange termijn voor kleinschalige vissers.
Duurzame Ontwikkelingsdoelen
SDG 1 - Geen armoede
SDG 2 - Honger nul
SDG 5 - Gendergelijkheid
SDG 11 - Duurzame steden en gemeenschappen
SDG 14 - Leven onder water
Verhaal
Mevrouw Han en andere leden van de gemeenschap laten jonge vis los in hun gemeenschappelijke visvijver om het visbestand te vergroten.
© GIZ / Lim Sophorn
Vis maakt een groot deel uit van het Cambodjaanse dieet. Het voortdurende verlies van gezonde habitats veroorzaakt echter tekorten aan zoetwatervis, onder andere in het dorp van mevrouw Seng Han in de provincie Kampong Thom. Een beter beheer van de Community Fish Refuge (CFR) is één van de manieren om de visproductie in rijstveldvissystemen te verhogen. Het Sustainable Aquaculture and Community Fish Refuge Management project (SAFR) bood technische ondersteuning om de conditie van deze natuurlijke hulpbronnen te verbeteren en zo de visproductiviteit voor de lokale gemeenschappen te verhogen.
"Twintig jaar geleden was er volop vis in onze kanalen, rijstvelden, vijvers en meren; we hadden meer dan genoeg vis om te eten. Maar tegenwoordig is vis schaars", aldus mevrouw Seng Han.
In 2021 werd mevrouw Han verkozen tot een van de bestuursleden van CFR. Ze werkt actief samen met de andere negen leden, die verschillende rollen hebben, zoals voorzitter, bereikcoördinator, penningmeester, enz. Na een jaar hard werken hebben de inspanningen van mevrouw Han en haar team tastbare, positieve resultaten opgeleverd, aangezien de visdichtheid en de vangst in het rijstveldsysteem van de CFR gestaag zijn toegenomen.
"Dit jaar vangen onze vissers meer vis dan de afgelopen jaren, dus we hebben meer vis voor ons huishouden..." zei mevrouw Seng Han.
Mevrouw Han onthulde dat ze hard werkt om haar dorpsgenoten te onderwijzen en te overtuigen om het concept van CFR's en CFR-beheer beter te begrijpen en hoe dit systeem haar gemeenschap direct ten goede kan komen.
"Het mobiliseren van gemeenschapsmiddelen is niet zo gemakkelijk als mensen niet begrijpen hoe de CFR hen ten goede komt, maar ik wil dat de mensen in mijn gemeenschap, vooral onze kinderen, genoeg vis te eten hebben, dus ik geef niet op", aldus mevrouw Seng Han.
Uit de lopende biologische controles van het project blijkt dat van maart tot september 2021 de biomassa van de vis met 12% is toegenomen, terwijl de vangst is gestegen van 0,25 kg naar 6 kg per huishouden per week. Het CFR waar mevrouw Han voor werkt, komt ten goede aan 1.133 huishoudens en draagt direct bij aan het vergroten van de voedselzekerheid van haar gemeenschap.
Mevrouw Han is voorzichtig optimistisch gezien de positieve resultaten tot nu toe. Ze erkent echter dat er meer werk nodig is om een echt duurzaam resultaat op de lange termijn te garanderen, aangezien er onvermijdelijk nog meer uitdagingen in het verschiet liggen, zoals het handhaven van een goede waterkwaliteit in het droge seizoen, het verbeteren van de overlevingskansen door gezonde bomen en waterplanten en het aanpassen van de plannen van de gemeenschap.
