Beheer van octopus - een ingang voor gezamenlijk visserijbeheer

Volledige oplossing
Visser met een grote octopus bij de opening van de Kukuu visserij, Pemba
Mwambao

Deze oplossing richt zich op duurzaam marien beheer in Zanzibar in het licht van de toegenomen visserijdruk. Het illustreert dat de implementatie van een succesvol beheersregime voor octopus de opbrengst in zeer korte tijd kan verbeteren door vrijwillige no-take zones (NTZ) van 3 maanden. De participatieve aanpak in training, leren en gegevensanalyse kan een startpunt zijn voor de bredere introductie van gezamenlijk beheer, ten voordele van alle belanghebbenden.

Laatst bijgewerkt: 24 Sep 2025
8675 Weergaven
Context
Uitdagingen
Verlies van ecosystemen
Niet-duurzame oogst incl. overbevissing
Gebrek aan alternatieve inkomstenbronnen
Gebrek aan bewustzijn bij publiek en besluitvormers
Slechte controle en handhaving
Slecht bestuur en slechte participatie

Afnemende visserij en gebrek aan capaciteit en ervaring voor gezamenlijk beheer. Er is weinig ervaring met gezamenlijk beheer in de visserij op Zanzibar en er is weinig inzicht in de mogelijkheden binnen de huidige wetgeving. Bevolkingsdruk, gevolgen van klimaatverandering, gebrek aan alternatieve middelen van bestaan, beperkte waardetoevoeging, vervanging van traditioneel door efficiënter vistuig, toegang tot hulpbronnen en toegenomen vraag naar exportproducten verhogen de druk op de mariene hulpbronnen.

Schaal van implementatie
Lokaal
Ecosystemen
Rotsachtig rif / rotskust
Koraalrif
Thema
Bestuur van beschermde gebieden
Lokale actoren
Beheer van kust- en mariene ruimte
Visserij en aquacultuur
Locatie
Regio Zuid-Pemba, Tanzania
Oost- en Zuid-Afrika
Proces
Samenvatting van het proces
  1. Principes van octopusbeheer bespreken met vissers en bereidheid tot vrijwillige sluiting. Werk samen met het Village Fisher Committee (VFC) om de gebieden waar octopus voorkomt in kaart te brengen en potentiële locaties voor No-Take Zones (NTZ) te bepalen, verduidelijk de procedures van de verordening en zorg voor training in het bijhouden van gegevens en patrouilleren. Bewustmaking uitvoeren in naburige dorpen. Voeren van octopus waardeketen analyse interviews met de belangrijkste belanghebbenden.
  2. BB1. Werven en opleiden van recorders en dataloggers (min. een maand voor sluiting), beginnen met het verzamelen van gegevens.
  3. BB3. Verdere training geven aan het comité over standaard operationele procedures.
  4. BB2. Na de opening van de NTZ een participatieve videotraining uitvoeren en een korte film maken met het comité over de geleerde lessen (dit is een optionele stap).
  5. BB1. Ten minste 3 maanden na de opening participatieve gegevensanalyse uitvoeren met recorders en de resultaten presenteren aan het ministerie van Visserij en de bredere gemeenschap en de implicaties voor het beheer bespreken.
  6. BB4. Voer een waardeketenanalyse uit voor andere visserijen en combineer deze met het in kaart brengen van hulpbronnen om instandhoudingsdoelen vast te stellen. Dit zal verdere onderzoeksbehoeften identificeren en beheerplanning voor het hele visserijgebied vergemakkelijken.
Bouwstenen
Gegevensverzameling door de gemeenschap en participatieve analyse

Deze bouwsteen heeft betrekking op het eigendom en de analyse ter plaatse van verzamelde controlegegevens. Op de pilotlocatie werden vier schoolverlaters uit het dorp gerekruteerd en opgeleid om gegevens over octopusvangsten te registreren op elk van de twee aanvoerplaatsen. Er werd training gegeven in het wegen en meten van de vangst van 30 vissers/dag gedurende de 16 belangrijkste visdagen van de maanmaand (springtij). De gegevensboeken werden vervolgens maandelijks ingeleverd bij de datalogger; een lokale schoolleraar die getraind was in excel met behulp van een laptopcomputer. De projectleiders onderhielden regelmatig contact met de datarecorders en de resultaten werden gecontroleerd om problemen in een vroeg stadium op te sporen. Na 8 maanden registratie werden twee parameters gekozen om de resultaten van de oefening met het registratieteam te onderzoeken: de totale vangst per visperiode voor beide aanvoerplaatsen en de gemiddelde grootte van de octopus per visperiode. De registrators werd geleerd hoe ze staafdiagrammen konden maken om de resultaten weer te geven. Tijdens een gedetailleerde discussie met de projectleiders werd onderzocht wat de gegevens en trends zouden kunnen suggereren. De datarecorders brachten vervolgens een bezoek aan het hoofdkantoor van het Department for Fisheries Development en presenteerden hun resultaten. In een daaropvolgende discussie werden de implicaties voor het beheer en de voorgestelde veranderingen onderzocht.

Sleutelfactoren
  • Leden van de gemeenschap die kunnen lezen en schrijven om de vangstgegevens schriftelijk te kunnen registreren
  • Kopers die bereid zijn om hun vangst te laten wegen en registreren op de landingsplaats
  • Een lid van de gemeenschap die getraind kan worden om gegevens op een laptop te registreren
  • Regelmatige ondersteuning en interesse in het werk van de datarecorders door projectleiders
  • Een ondersteunende partner/projectleider die eenvoudige analyse van de verzamelde gegevens op een participatieve manier kan faciliteren
Geleerde les
  • Gegevensregistreerders moeten een grondig begrip hebben van de gegevens die verzameld moeten worden en van het belang van correcte registraties. (De exacte namen en leeftijden van mensen en de tijd die ze hebben gevist zijn bijvoorbeeld belangrijk om de visserij-inspanning te kunnen berekenen).
  • Regelmatige registratie en controle van gegevens is cruciaal zodat fouten of misverstanden vroegtijdig kunnen worden opgemerkt en gecorrigeerd (het gebruik van een formulier voor beperkte invoer (macro) helpt om fouten te minimaliseren).
  • Participatieve analyse van gegevens moet voldoende tijd krijgen en op een niveau worden gehouden dat gemakkelijk kan worden geassimileerd en gepresenteerd.
  • Een participatieve analyse van de gegevens geeft de gegevensregistreerders en het dorpsvisserijcomité trots en vertrouwen in hun werk en verhoogt hun aanzien bij de ambtenaren van het Fisheries Department. Het geeft hen ook bewijzen/referenties voor discussies over toekomstige beheersopties met de gemeenschap.
Participatieve video voor documentatie en het delen van lessen

Participatieve video (PV) wordt gebruikt om octopusbeheer uit te diepen, succes, uitdagingen of traditionele kennis van de octopusvisserij te documenteren; en veranderingen in houding, kennis of opbrengst in de loop van de tijd te monitoren. De stagiairs, van wie velen nog nooit met filmapparatuur hebben gewerkt, worden getraind in de basistechnieken; - De stagiairs beslissen over de inhoud van de film en werken samen aan het storyboard; - De stagiairs beslissen wie en waar ze interviewen en alle film wordt dagelijks bekeken en besproken bij terugkeer; - De montage is beperkt in de tijd (2-3 dagen) en wordt geleid door een 'papieren montage' die wordt uitgevoerd met de stagiairs/leden van de gemeenschap. Na het verlaten van de filmlocatie wordt er geen montage meer uitgevoerd (behalve ondertiteling), zodat de film blijft zoals hij door de stagiairs/dorpsgemeenschappen is beoordeeld. De resulterende film is een visuele output die wordt gebruikt om lessen en ervaringen over octopusbeheer te delen en die voortbouwt op de mondelinge tradities van lokale vissersgemeenschappen in een taal en terminologie die voor hen toegankelijk is. Het doel is niet om perfecte cinematografie te produceren, maar om een gemeenschapsproduct te maken en octopusmanagementkwesties en -opties te communiceren naar een bredere groep belanghebbenden, waaronder nieuwe dorpen. Dit hoeft maar in één of twee gemeenschappen herhaald te worden, maar is nuttig tijdens de proefperiode.

Sleutelfactoren
  • Beschikbaarheid van technische apparatuur om gemeenschapsfilms te maken en te vertonen
  • Stagiairs en trainers beschikbaar voor een periode van minstens 12 dagen
  • Toewijding aan het hele proces van het team van stagiairs
  • Facilitatoren die getraind zijn in het proces en de technieken van filmen en monteren
  • Financiële middelen om de tijdsinbreng van de deelnemers te dekken
  • Duidelijke voorwaarden en volledige toestemming voor het filmen
  • Toestemming van alle deelnemers om de organisatie en de gemeenschap toe te staan de film vrij te gebruiken in zijn huidige vorm.
Geleerde les
  • PV is een extreem krachtig hulpmiddel om 'onder de huid' van een probleem te kruipen PV brengt veel vaardigheden over op de gemeenschap
  • PV bouwt vertrouwen en begrip op tussen begeleiders en deelnemers.
  • Indien mogelijk, is het beter dat de deelnemers op lange termijn toegang hebben tot eenvoudige filmapparatuur of smartphones, zodat ze de lessen kunnen blijven gebruiken en opnemen.
  • PV vereist een toegewijd en vaardig team van begeleiders, maar zij hoeven geen getrainde filmmakers of fotografen te zijn.
Bronnen
Capaciteitsopbouw Visserscommissie

Collaboratief beheer verkent mogelijkheden binnen de huidige visserijverordeningen en -wetten en biedt een kans om verbeteringen aan te brengen in het beheer van de visserij op octopus en andere soorten. De uitdagingen liggen zowel in het gebrek aan capaciteit van de dorpsvisserijcomités als in het vermogen op het niveau van het Fisheries Department om managementverantwoordelijkheden aan deze comités over te dragen. Ambtenaren zijn vaak niet bekend met de principes van gezamenlijk beheer en hoe dit het visserijbeheer lokaal kan verbeteren en het departement kan helpen bij het uitvoeren van hun verantwoordelijkheden, zoals patrouilleren, lokale sluitingen enz. Projectleiders hebben functionarissen van het Fisheries Department betrokken bij alle trainingen van de Village Fisheries Committees en gezorgd voor regelmatige feedback naar het hoofdkantoor van het Department. Er is een handleiding samengesteld om de functionarissen van het departement te helpen en om de dorpsvisserijcomités te begeleiden. De handleiding bevat hoofdstukken over: - Standaardprocedures voor dorpsvisserijcomités - Mechanisme voor conflictbehandeling - Proces voor het opstellen van verordeningen - Richtlijnen voor het bijhouden van gegevens - Strategie voor zelffinanciering - Communicatiestrategie

Sleutelfactoren
  • Beschikbare trainingsmodules
  • NGO/trainer ondersteunen met vereiste vaardigheden en middelen
  • Belangstelling en wil van de gemeenschap
  • Bevorderende relatie met ambtenaren van het ministerie van Visserij
  • Wetgeving die dit mogelijk maakt
  • Een handleiding in de lokale taal voor de werkwijze van de dorpsvisserijcommissie
Geleerde les
  • Als gezamenlijk visserijbeheer nieuw is, is het absoluut noodzakelijk dat de visserijautoriteiten zich niet bedreigd voelen door het proces en de voordelen volledig begrijpen. Het is dus belangrijk dat de betrokken visserijfunctionarissen deelnemen aan elke training en dat het personeel van het hoofdkantoor van het departement volledig op de hoogte wordt gehouden van het proces.
  • Het is belangrijk dat de trainingen op een gevoelige manier worden begeleid.
  • Voortdurende ondersteuning/training van dorpsvisserijcomités voor een periode van idealiter niet minder dan twee jaar is wenselijk om capaciteit op te bouwen en te helpen bij voortdurende uitdagingen.
  • Tijdens de ontwikkeling van lokale verordeningen is het belangrijk dat de voorgestelde boetes/straffen uitvoerbaar zijn.
  • De taken en verantwoordelijkheden van de commissieleden moeten duidelijk zijn om te helpen bij de verkiezing van de meest geschikte personen op sleutelposities.
  • In samenwerking met de visserijautoriteiten moeten mogelijkheden voor zelffinanciering door de comités worden onderzocht, waaronder mogelijkheden voor het innen van inkomsten.
  • Het opbouwen van capaciteit voor conflictoplossing is erg belangrijk, vooral in een visserij die voorheen open toegang had.
Analyse van de waardeketen voor belangrijke visserijtakken

Dit houdt in dat er informatie wordt verzameld via focusgroepen en interviews met vissers en kopers om inzicht te krijgen in de octopusvisserij, het aantal kopers, de prijzen, de verwerking, de exportbestemming en de besluitvormingscriteria, met name of een visser 'opgesloten' zit in een relatie met een koper. De interviews maken gebruik van de vragen over de waardeketen die zijn opgenomen in de STEP-enquête die is ontworpen door E. O'Neill van het Stockholm Resilience Center. Er zijn interviews en focusgroepen gehouden met octopus-, zeekomkommer- en cowrieverzamelaars en -kopers en zeewierkwekers. Er is informatie verzameld over exportmarkten en relaties tussen verzamelaars en kopers. De toeleveringsketen voor octopus is uitgewerkt, de belangrijkste spelers zijn geïdentificeerd en er zijn verbanden gelegd. Prijsschommelingen bij de inkoop zijn opgemerkt en de redenen daarvoor zijn onderzocht. Deze informatie is van onschatbare waarde bij het ontwerpen van een interventie om waarde toe te voegen aan de visserij of bij het onderzoeken van de levensvatbaarheid van nieuwe afnemers of bestemmingen. Dit werk in Pemba werd opgevolgd door workshops 'participatieve ontwikkeling van het marktsysteem' (ondersteund door FFI) met alle belanghebbenden. Dit resulteerde in de toezegging van alle spelers om hun rol te spelen bij de ondersteuning van de interventie, inclusief kopers die ermee instemden om vóór de 'openingsdag' met visserscomités te onderhandelen over een vaste prijs.

Sleutelfactoren
  • Vertrouwen tussen de geïnterviewde en de interviewer, wat leidt tot het openlijk delen van informatie
  • beschikbaarheid van projectmedewerkers om de interviews samen met de visserijambtenaren uit te voeren
  • Beschikbaarheid van financiële middelen om de werktijden van de betrokkenen te dekken
  • Voorafgaande informatie (d.w.z. bestandsevaluaties indien mogelijk) over de kwetsbaarheid van soorten voor een bepaalde visserijtak
  • Ondersteunende kopers
Geleerde les
  • Sommige exportmarkten worden al jaren geëxporteerd zonder dat er wordt gekeken naar de vraag op de plaats van bestemming en of er waarde kan worden toegevoegd op de plaats van herkomst. Mogelijkheden voor verwerking en afzetmogelijkheden moeten echter zorgvuldig worden beoordeeld, bijvoorbeeld door te kijken naar de duurzaamheid van de huidige oogstniveaus.
  • Kredietfaciliteiten en vertrouwen lijken de belangrijkste motieven te zijn voor vissers om bij een bepaalde afnemer te blijven.
  • De belangrijkste kopers zijn niet zo 'onvervangbaar' als werd verondersteld en er werden alternatieve marktopties ontdekt, evenals alternatieve verwerkingsopties, zoals het drogen van octopus om naar lokale markten te vervoeren wanneer de kopers voor de export niet inkochten (Pemba). Het onderhouden van relaties met ondersteunende kopers is echter belangrijk waar mogelijk.
  • Er is blijkbaar geen lokale stimulans om op grotere octopus te vissen, hoewel sommige exportmarkten verondersteld worden een hogere prijs te betalen voor deze individuen.
Invloeden
  • Succesvolle demonstratie van lokaal beheer
  • Succesvolle demonstratie van een succesvol beheersregime voor octopus
  • Toegenomen hoeveelheid en gemiddelde grootte van octopus gedurende de projectperiode (begin 2015 tot nu)
  • Verbeterd begrip van lokaal bestuur en MCU (Marine Conservation Unit) regelgeving, zowel door Village Fisher Committee (VFC) als door Pemba Channel Conservation Area (PECCA) managers.
  • Begrip van het mechanisme om lokale verordeningen op te stellen
  • Verordeningen van kracht
  • Stappen in het opbouwen van gezamenlijk beheer begrepen en gedocumenteerd in een handleiding
  • Vaardigheden om lokaal basisvangstgegevens te verzamelen, te registreren en te analyseren
  • Mogelijkheid om ervaringen en observaties te documenteren met behulp van participatieve video, zodat lessen breder gedeeld kunnen worden
  • Bereidheid van de gemeenschap om de sluiting voor octopus te herhalen, maar ook om te beginnen met het onderzoeken van gerichte beheersregimes voor andere soorten zoals zeekomkommers, kauri en belangrijke vissoorten.
  • Er is een nauwe relatie ontstaan tussen de autoriteiten van de Marine Conservation Unit en het plaatselijke dorpsvisserijcomité (VFC).
Begunstigden

Pilotdorpen, Visserscomités (VFC), beheerders van beschermde gebieden, kopers en consumenten van mariene producten, Ministerie van Visserijontwikkeling, MWAMBAO Kustgemeenschapsnetwerk

Duurzame Ontwikkelingsdoelen
SDG 12 - Verantwoord consumeren en produceren
SDG 14 - Leven onder water
Verhaal
Mwambao
Visser haalt een grote octopus binnen bij de opening van de Kukuu visserij, Pemba
Mwambao

Octopus "banken" zijn een opwindende eerste stap in de richting van een gezamenlijk beheer. Dagoctopussen (Octopus cyanea) leven zelden langer dan 24 maanden. Het vrouwtje, dat maar één keer broedt, legt, beschermt en belucht haar eieren 30 dagen lang in een diep koraalhol. Aanvankelijk verspreiden de jongen zich, maar uiteindelijk vestigen ze zich weer op het rif waar ze snel groeien en hun grootte in twee maanden verdubbelen. Octopusvissen is een belangrijke bron van inkomsten in Zanzibar. Eigenlijk eten maar heel weinig lokale mensen octopus; een groot deel van de vangst in Pemba wordt verscheept naar Europa, terwijl de vangst van Unguja naar lokale toeristenhotels gaat. In 2014 werd MWAMBAO Coastal Community Network benaderd door het IOC-Smartfish programma, dat geïnteresseerd was in het opzetten van een pilot voor duurzaam octopusbeheer, en ook door Fauna & Flora International, dat co-beheer in de Pemba Channel Conservation Area wilde bevorderen. Wij stelden voor om de aanpak te combineren en duurzaam octopusbeheer te gebruiken als een startpunt voor breder comanagement. Op het geselecteerde proefeiland Kisiwa Panza liep de octopusvangst terug. Gehaakte ijzeren stokken hebben de traditionele stokken vervangen waarmee mannen en vrouwen op octopus jagen op de rifvlakten, en mannen gebruiken maskers en vinnen om in diepere wateren op octopus te vissen. De dorpelingen selecteerden een gebied van 60 ha. waar geen octopus mag worden gevangen en leden van het visserijcomité patrouilleerden drie maanden lang in het gebied. We trainden schoolverlaters om de vangst te registreren en recruteerden een schoolleraar om de gegevens te loggen. We werkten samen met het comité en met PECCA-medewerkers om verordeningen op te stellen en om lokaal bewustmakingscampagnes te voeren. Vrouwen stelden voor om de sluiting op te heffen in de dure maand Ramadhan - in feite zou het reservaat dan een octopus "bank" worden. Er werden slechts twee gevallen van stroperij ontdekt en op de openingsdag kwamen er meer dan 600 vissers aan - één vrouw ving een reus van 8 kg, een zeer zeldzame gebeurtenis. Acht maanden van toezicht toonden aan dat de vangsten na de opening aanvankelijk met meer dan 100% stegen; 4 maanden later waren de vangsten nog niet teruggevallen naar het niveau van voor de sluiting en de gemiddelde grootte van de octopus lijkt te zijn toegenomen. Dorpsmonitors presenteerden hun resultaten aan het Departement van Visserij en het Visserijcomité van het dorp legde hun ervaringen vast met behulp van participatieve video. Octopussluitingen leveren snel resultaat op. Onze ervaring is dat het tastbare voordeel dat zichtbaar werd op de dag van de opening, vertrouwen schept tussen het dorpsvisserijcomité en de vissers en tussen de visserijfunctionarissen en de gemeenschap.

In contact komen met medewerkers
Andere medewerkers
Lorna Slade
Mwambao Kustgemeenschapsnetwerk
Ali Khamis Thani
Mwambao Kustgemeenschapsnetwerk