Integraal bosbeheer
Volledige oplossing
JFM-implementatie Tajiksitan
GIZ
In Tadzjikistan hebben de bossen geleden onder ontbossing als gevolg van een energietekort na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Vandaag de dag leiden een zwak bestuurssysteem voor de bossen en onduidelijke landgebruiksrechten tot wanbeheer en bijgevolg een traag herbebossingsproces. Een zwakke financiële infrastructuur en een gestage instroom van geldovermakingen hebben geleid tot een toename van de veestapel, wat heeft geresulteerd in conflicten over landgebruik, die worden afgedwongen door weinig en deels tegenstrijdige regelgeving. Een veranderend klimaat, waardoor de frequentie en intensiteit van rampen toeneemt, verhoogt de druk op gemeenschappen en hun omringende ecosystemen. Bijgevolg moeten aanpassing aan de klimaatverandering, duurzaam graslandbeheer en duidelijke landgebruiksrechten integraal deel uitmaken van bosbeheer. Deze oplossing vormt een leidraad voor integratief bosbeheer, geworteld in de Joint Forest Management (JFM) benadering, waarbij rekening wordt gehouden met aanpassing aan klimaatverandering, duurzaam weidebeheer, behoud van biodiversiteit en gendergelijkheid.
Laatst bijgewerkt: 02 Oct 2020
10495 Weergaven
Foto- en videogalerij
Context
Uitdagingen
Tadzjikistan behoort tot de Centraal-Aziatische landen die het zwaarst worden getroffen door de klimaatverandering. Dit blijkt uit het toenemende aantal natuurrampen, zoals aardverschuivingen, overstromingen en droogte, en een algemene afname van de beschikbaarheid en kwaliteit van water. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie werden grote gebieden ontbost om te voorzien in de behoefte aan brandhout, vooral tijdens de ernstige burgeroorlog van 1992 tot 1997. Dit maakt het land nu kwetsbaarder voor klimaatverandering en verergert de negatieve gevolgen ervan. Conflicten over landgebruik dragen verder bij aan het overmatig gebruik en de degradatie van bosgebieden. Bosgrond concurreert in toenemende mate met onvoldoende weidegrond, waardoor veel bosgebieden worden begraasd. Een zwak financieel systeem en een gestage instroom van geldovermakingen hebben investeringen in vee gestimuleerd, waardoor veel grasland en bossen overbegraasd zijn. Herstel van het boslandschap vereist daarom een integrale oplossing op meerdere niveaus.
Locatie
Panjakent, provincie Sughd, Tadzjikistan
Noord- en Centraal-Azië
Proces
Samenvatting van het proces
Joint Forest Management legt de basis voor duurzaam bosbeheer met de modules voor capaciteitsontwikkeling en het werk op nationaal niveau als twee van de belangrijkste componenten, terwijl het landschapsperspectief een uitbreiding is om de huidige uitdagingen op milieu-, economisch en sociaal gebied aan te pakken. De bouwstenen vormen samen een succesvolle integratieve bosbeheeroplossing die flexibel kan worden aangepast en modulair kan worden aangepast aan een andere context.
Bouwstenen
Gezamenlijk bosbeheer (JFM)
Joint Forest Management (JFM) is een aanpak voor participatief bosbeheer waarbij de lokale bevolking - individuen of groepen - betrokken worden bij het bosbeheer en het herstel van aangetaste natuurlijke bossen op lange termijn ondersteunen. Deze individuen tekenen een contract voor de landgebruiksrechten met de staatsbosbouwbedrijven voor een periode van 20 jaar, met de mogelijkheid tot verlenging. Dit moedigt de pachters aan om hun bosperceel van meestal 1-2 ha duurzaam te beheren en te herstellen. Naast het contract dienen beheer- en jaarplannen als hulpmiddelen voor bosbeheerplanning en voor het opvolgen van activiteiten en resultaten. Ze worden gezamenlijk ontwikkeld door de staatsbosbouwbedrijven en de respectieve huurder voor elk individueel perceel. Typische taken die in het jaarplan worden gespecificeerd zijn maatregelen om het perceel te beschermen tegen begrazing door vee, het planten van bomen, oogsten en snoeien. Verder specificeert het jaarplan de oogstaandelen van de staatsbosbouwbedrijven en de boshuurder volgens een eerlijk verdelingsprincipe dat in het contract is vastgelegd. Het beheerplan, ontwikkeld voor een periode van 5 jaar, specificeert lange termijn doelen, zoals de installatie van een irrigatiekanaal of de diversificatie van het bosperceel.
Sleutelfactoren
Terwijl landgebruiksrechten in Tadzjikistan meestal voor een korte periode worden gegeven (meestal voor één enkel seizoen), stelt het 20-jarige contract met de staatsbosbouwbedrijven de pachter in staat om een bosbeheerplan voor de lange termijn te ontwikkelen. De aanpak van gezamenlijk bosbeheer werd voor het eerst geïntroduceerd in Tadzjikistan in 2006 en heeft sindsdien aan bekendheid gewonnen. In 2011 werd de aanpak geformaliseerd en verankerd in het nationale boswetboek.
Geleerde les
De ervaring heeft geleerd dat voor de invoering van JFM de steun van externe facilitatoren (bv. personeel op het terrein of een lokale NGO) onontbeerlijk is. Beide contracterende partijen, boshuurder en staatsbosbeheerbedrijf, moeten hun rechten, regels en verplichtingen duidelijk begrijpen. Daarom is het sterk aanbevolen om ervaren en bekwame facilitatoren op het terrein te hebben, die een goed begrip hebben van de aanpak en de lokale context. Verder moeten de facilitatoren zowel de huurders als het personeel van de staatsbosbedrijven begeleiden bij het selecteren van een bosgebied, het introduceren van de aanpak bij de gemeenschappen, het selecteren van boshuurders, het afbakenen van de individuele percelen, het afsluiten van het contract en het ontwikkelen van de jaar- en beheerplannen. Verder is de oprichting van groepen boshuurders succesvol gebleken, vooral omdat gemeenschapsgroepen in Tadzjikistan relatief gewoon zijn. Gezamenlijk voeren de boshuurders activiteiten uit zoals oogsten, snoeien of omheinen.
Landschapsperspectief
Door een landschapsperspectief toe te passen op bosbeheer, wordt het ecosysteem als geheel beschouwd. Voor deze oplossing is speciale aandacht besteed aan biodiversiteit, aanpassing aan klimaatverandering en graslandbeheer.
Een gevarieerd bosperceel heeft meerdere voordelen voor de boshuurder. Ten eerste heeft de pachter een gevarieerde oogst die bijdraagt aan de voedselzekerheid. Ten tweede vermindert de soortenrijkdom het risico op plagen en verhoogt het de vruchtbaarheid van de bodem. Ten derde bieden gevarieerde bossen een habitat voor bestuivers, die van cruciaal belang zijn voor fruit- en notenbomen.
Tadzjikistan is gevoelig voor rampen, die nog worden versterkt door overbeoogde natuurlijke hulpbronnen en klimaatverandering die hevige gevolgen heeft. Aardverschuivingen en droogte zijn veel voorkomende verschijnselen, maar de frequentie en intensiteit zijn aanzienlijk toegenomen. Bosbedekking op hellingen en langs rivieroevers is een belangrijke strategie voor aanpassing en risicobeperking bij rampen.
Verder graast vee vaak op bosgebieden, omdat weidegronden schaars zijn en de beperkte beschikbare grond overmatig wordt gebruikt en aangetast. Begrazing van bossen vermindert de bodembedekking, belemmert het wortelstelsel en belemmert de natuurlijke regeneratie van bossen. Daarom moet begrazing samen met de bosbewoners worden aangepakt en moeten er oplossingen worden gevonden die verder gaan dan het verbieden van begrazing in bossen.
Sleutelfactoren
Door een landschapsperspectief toe te passen, kan een veelheid aan problemen, moeilijkheden en risico's voor de gemeenschap worden aangepakt. De aanpak is dan ook steeds meer geaccepteerd door de lokale gemeenschappen, omdat er rekening wordt gehouden met ecologische, economische en sociale uitdagingen.
Geleerde les
De ervaring heeft geleerd dat politieke landafbakeningen vaak niet overeenstemmen met de grenzen van ecosystemen. Gebieden die worden toegewezen voor herbebossing en bebossing beslaan meestal niet een heel ecosysteem, maar maken deel uit van een groter ecosysteem waarmee het bosgebied interageert en hulpbronnen deelt. Bijgevolg moet bosbeheer rekening houden met de gevolgen van en interacties met het ruimere ecosysteem waar het bosperceel deel van uitmaakt. Aangezien verschillende types landgebruik en landgebruiksrechten op elkaar inwerken in één ecosysteem waarvoor verschillende ministeriële instanties verantwoordelijk zijn, is het succesvol gebleken om een intersectorale dialoog op te zetten om de coördinatie en samenwerking van alle betrokken actoren op landschapsniveau te bevorderen. Binnen de JFM-implementatie in Tadzjikistan is een tweejaarlijkse uitwisseling opgezet, waar praktijkmensen, relevante ministeries en zowel lokale als internationale organisaties uitwisselen. Dit uitwisselingsplatform wordt niet alleen gewaardeerd door de partners, maar heeft ook geholpen om het landschapsperspectief te integreren. Daarom is een uitwisselingsplatform zeer aan te bevelen.
Competentieontwikkeling voor boshuurders en personeel van staatsbosbedrijven
De competentieontwikkeling van boshuurders en staatsbosbedrijven (SFE) is eveneens een belangrijk element van integratief bosbeheer.
Enerzijds is opleiding in bosbeheertechnieken vereist voor de boshuurders, die vaak nieuw zijn in bosbeheer, of voor de lokale boswachter en andere werknemers van de SFE. De training omvat silvio-culturele technieken, zoals enten en snoeien, en het beheer van fruitboomsoorten. Aan de andere kant is er training nodig over de rechten en verantwoordelijkheden van de twee contractpartijen, de boshuurder en de SFE.
Daarnaast is er een modulaire training ontwikkeld voor boshuurders en boswachters om een landschapsperspectief aan te moedigen bij het plannen van bosbeheeractiviteiten. In deze trainingsmodules identificeren de pachters de bedreigingen en kwetsbaarheden van hun gemeenschappen en leren ze hoe herbebossing een geschikte strategie kan zijn om het risico op rampen te verminderen. Verder komen conflicten over landgebruik op bosgrond aan bod en biedt de training een platform voor het uitwisselen en identificeren van oplossingen, zoals het reguleren of, wanneer en hoeveel vee er op bospercelen mag grazen. Bovendien leren boshuurders over de voordelen van gevarieerde bosgebieden en de voordelen van het planten en enten van lokale boomsoorten.
Sleutelfactoren
Door de toegenomen capaciteiten kunnen boshuurders hun bospercelen op een duurzame manier plannen en beheren. Dezelfde training wordt apart gegeven aan mannelijke en vrouwelijke bosbewoners, maar de culturele context belemmert vrouwen om actief deel te nemen aan de discussies, waardoor aparte sessies nodig zijn. Het geven van aparte trainingen voor vrouwen door vrouwen heeft vrouwelijke bosbezitters in Tadzjikistan mondiger gemaakt.
Geleerde les
De ervaring heeft geleerd dat het vaak niet alleen de beperkte kennis van bosbeheer is die het duurzame gebruik van de hulpbron belemmert, maar ook een gebrek aan communicatie en overeenkomsten tussen de verschillende grondgebruikers. Vooral bos- en graslandbeheer concurreren om de beperkte grondbronnen. In het verleden werd begrazing op gebieden met gezamenlijk bosbeheer verboden. Controlebezoeken hebben echter aangetoond dat deze regel vaak werd overtreden. In plaats van begrazing op bospercelen te verbieden, is het nu de bedoeling om het probleem samen met de gemeenschap openlijk aan te pakken. Begrijpen waarom en wanneer ze hun vee laten grazen op bospercelen en hen duidelijk maken hoe en wanneer dit het bos het meest schaadt. Dit heeft de bosbezitters in staat gesteld om oplossingen te vinden, zoals het implementeren van een weide-rotatiesysteem, om de negatieve gevolgen van het vrij grazen te verminderen en om het probleem samen met hun gemeenschap aan te pakken.
Integratief bosbeheer integreren
Voor een succesvolle toepassing van de benadering moet duurzaam en integratief bosbeheer niet alleen in de praktijk worden getest en toegepast, maar ook worden geïntegreerd in nationale strategieën, ontwikkelingsplannen en bosbeheerplanning en -monitoring voor de lange termijn. Daarom is het net zo belangrijk om op lokaal niveau met boshuurders samen te werken als om de aanpak op nationaal niveau te mainstreamen.
De Join Forest Management-aanpak is in 2011 verankerd in het Boswetboek van Tadzjikistan. Dit vormt de wettelijke basis voor de implementatie en versnelt de verdere verspreiding naar andere delen van het land. Sinds 2016 wordt een meer integratief bosbeheer toegepast waarvoor een intersectorale dialoog is opgezet. Deze intersectorale dialoog vergemakkelijkt de aanpak van ecologische, economische en sociale uitdagingen die verder gaan dan het mandaat van het bosagentschap. Het toezicht op de bossen en de planning van het bosbeheer worden versterkt door steun te verlenen aan de bosinspectie-eenheid. Alleen met een systeem voor bosbeheerplanning en een structuur voor bosbewaking kan een aanpak zoals de integrale bosaanpak in het hele land worden toegepast en kunnen wanbeheer, corruptie en grootschalige overtredingen van de regelgeving (bijv. begrazing op bospercelen) worden voorkomen.
Sleutelfactoren
De JFM-aanpak volgt een aanpak op meerdere niveaus, gericht op nationaal, regionaal en lokaal niveau, wat noodzakelijk en succesvol is gebleken.
Geleerde les
Een theoretisch goede oplossing kan in de praktijk slechts zo goed zijn als het onderliggende beheersplannings- en controlesysteem en de politieke steun ervoor.
Invloeden
Integraal bosbeheer pakt niet alleen ecologische, maar ook sociale en economische uitdagingen aan door een landschapsperspectief toe te passen.
Herbebossing is vooral belangrijk waar de gevolgen van klimaatverandering ernstig zijn. Bossen vervullen een essentiële functie bij het reguleren van de waterhuishouding en verminderen de kwetsbaarheid voor natuurrampen, terwijl de biodiversiteit van bossen de bodemstructuur en -vruchtbaarheid verbetert, het risico op plagen vermindert en het aantal bestuivers vergroot. Een groeiend aantal runderen heeft echter niet alleen geleid tot aangetaste weilanden, maar ook tot begrazing van bossen. Bosbegrazing belemmert bosregeneratie en tast het wortelstelsel aan, waardoor het risico op bodemerosie verder toeneemt.
De integrale benadering van bosbeheer is gebaseerd op de Joint Forest Management (JFM) benadering, waarbij individuen een actieve rol spelen in duurzaam bosbeheer en in ruil daarvoor een eerlijk deel van de oogst ontvangen, gebaseerd op duidelijke en transparante landgebruiksrechten voor 20 jaar. Deze landgebruiksrechten maken langetermijndenken mogelijk en stellen de boshuurders bijgevolg in staat om duurzame beheersbeslissingen te nemen.
Vanuit een economisch perspectief spelen bossen een sleutelrol. Brandhout, veevoeder, medicinale planten, fruit en noten vormen een belangrijke bron van inkomsten. Door JFM halen de bosbezitters dus economisch voordeel uit hun bosperceel.
Begunstigden
De belangrijkste begunstigden van de aanpak zijn boshuurders, die gedurende een periode van 20 jaar gebruiksrechten krijgen voor een bosperceel. Secundaire begunstigden zijn de lokale vertegenwoordigers van het staatsbosagentschap (State Forest Enterprises).
Duurzame Ontwikkelingsdoelen
SDG 1 - Geen armoede
SDG 3 - Goede gezondheid en welzijn
SDG 5 - Gendergelijkheid
SDG 10 - Ongelijkheid verminderen
SDG 13 - Klimaatactie
Verhaal
Khandamir Khujamerov, boshuurder, Panjakent
GIZ
"Joint Forest Management heeft mij en veel van mijn buren gemotiveerd om onze bossen te herstellen", zegt Khandamir Khujamerov. Hij is een van de 20 boshuurders in de Sarazm-gemeenschap die een JFM-contract hebben getekend met het staatsbosbeheerbedrijf in Penjikent. De pachters hebben gezamenlijk ongeveer 20 hectare oeverbos langs de Zeravshan rivieroever hersteld. In de lente, wanneer de temperaturen stijgen, voert de Zeravshan rivier het smeltwater van de bergen naar de laaglanden en veroorzaakt regelmatig overstromingen. Na een strenge winter bereikt de rivier de dorpen en veroorzaakt schade aan nederzettingen en spoelt de hummus weg op het akkerland. Klimaatverandering heeft het waterpeil verder doen stijgen door het smelten van gletsjers. Herbebossing langs de oever heeft geholpen om de rivier op afstand te houden.
Sinds de heer Khujamerov zijn JFM-contract in 2013 heeft getekend, heeft hij meer dan 500 bomen geplant op 4,3 hectare en heeft hij een hek geïnstalleerd om de zaailingen te beschermen tegen grazend vee. In zijn bosbeheer- en jaarplannen beslist hij samen met de lokale bosexpert hoe hij zijn percelen wil herstellen en welke boomsoorten hij wil laten groeien. In 2016 heeft Khujamerov zijn bospercelen gediversifieerd met wilgen en populieren en duindoorns langs de omheining geplant, die door hun doornen het vee goed op afstand houden.
"Bossen zijn een van de belangrijkste natuurlijke hulpbronnen voor ons en ze zijn van groot belang in het leven van mensen, vooral in landelijke gebieden zoals ons dorp", legt Khujamerov uit. Bossen voorzien plattelandsgemeenschappen niet alleen van brandhout, maar ook van andere bosproducten dan hout, zoals medicinale kruiden, vruchten en noten.
De heer Lumonov, directeur van het staatsbosbeheerbedrijf, zegt: "dankzij zeer betrokken boshuurders, zoals de heer Khujamerov, heeft de JFM aanpak zich verspreid naar andere dorpen in de Zerafshan vallei, en steeds meer gemeenschappen benaderen ons met interesse om een JFM contract af te sluiten". Hij legt verder uit dat de JFM aanpak niet alleen positief bijdraagt aan het herstel van bosgebieden, maar ook aan een duurzame ontwikkeling van de gemeenschappen. Boshuurders hebben hun krachten gebundeld om samen boswerkzaamheden uit te voeren, zoals snoeien of omheinen. Dit heeft het gemeenschapsgevoel langs de Zerafshan rivier aanzienlijk versterkt.
"Wij - de lokale bevolking - zijn verplicht om het bos te redden voor onze kinderen en kleinkinderen", concludeert de heer Khujamerov, "voor elke boom die in dit land is omgevallen, moeten we er minstens twee nieuwe planten."
