
Isar-plan: Verbetering van hoogwaterbescherming en recreatiemogelijkheden door herinrichting van de Isar

De projectgroep "Isar-Plan" werd in 1995 opgericht om de Isar in München te herstellen van zijn kunstmatige kanaalbedding tot een meer natuurlijke vorm en functie om de overstromingscontrole, biodiversiteit en recreatiemogelijkheden te verbeteren. De bouw begon in 2000 en werd voltooid in 2011 met het herstel van 8 km rivier en de kosten bedroegen 35 miljoen euro.
Context
Uitdagingen
Zware regenval in de Alpen in de jaren 1999, 2005 en 2013 leidde tot grote overstromingen en aanzienlijke financiële schade in het zuiden van Duitsland. Dergelijke gebeurtenissen zullen waarschijnlijk toenemen door de klimaatverandering. Bovendien was het een uitdaging om maatschappelijke en ecologische prioriteiten met elkaar in evenwicht te brengen en de dichtbevolkte binnenstad te renoveren om het rivierherstelplan uit te voeren, met meningsverschillen over het ontwerp in bepaalde gebieden en over wat haalbaar was binnen de grenzen van de stad.
Locatie
Proces
Samenvatting van het proces
Sterke partnerschappen en publieke betrokkenheid (bouwsteen 1) zijn essentieel voor de succesvolle implementatie van de oplossing en een voorwaarde om meerdere doelen te kunnen bereiken door afwegingen te maken (bouwsteen 2). Tot slot maakt "al doende leren" (bouwsteen 3) het mogelijk om oplossingen te verbeteren.
Bouwstenen
Partnerschappen en publieke betrokkenheid
Het project werd geleid door het Staatsbureau voor Waterbeheer München (Wasserwirtschaftsamt) en omvat vertegenwoordigers van het Ministerie van Openbare Bouw (Baureferat), het Departement voor Stedenbouw en Bouwregelgeving (Referat für Stadtplanung und Bauordnung) en het Departement voor Gezondheid en Milieu (Referat für Gesundheit und Umwelt). Er werd ook samengewerkt met "Isar-Allianz" (een alliantie van NGO's). Er werd gezorgd voor inspraak van het publiek via verschillende media om bewustwording en deelname te stimuleren. Participatie werd vooral aangemoedigd tijdens de landschapsontwerpwedstrijd voor de 1,6 km lange stedelijke strook, waardoor de bevolking een stem kreeg in het ontwerp van het gebied en men zich bewust werd van de kwesties van renaturalisatie en bescherming tegen overstromingen.
Sleutelfactoren
Er werden verschillende media gebruikt om belanghebbenden te betrekken, zoals een internetplatform, informatiebrochures, excursies, workshops, tv en pers, rondetafels, infopunten en een diensttelefoon.
Geleerde les
De samenwerking tussen alle belanghebbenden die betrokken waren bij het Isar-plan was uitstekend en een belangrijke succesfactor voor het project. De dialoog met en de betrokkenheid van belanghebbenden was soms inderdaad een uitdaging, met controversiële discussies en een publieke ruzie waarbij sterke campagnes werden gevoerd. Het conflict ontstond nadat twee bijna tegengestelde ontwerpen de 1e en 2e prijs hadden gewonnen. De belangrijkste kwestie in dit geval is het feit dat er binnen een overvolle stedelijke sector beperkingen zijn met betrekking tot wat nodig is voor overstromingsbeheer. Een volledige EbA-oplossing, d.w.z. totale renaturalisatie, zou waarschijnlijk niet voldoende bescherming tegen overstromingen bieden in deze specifieke 1,6 km in vergelijking met de rest van de 8 km. Het 1e ontwerp hield hier rekening mee, terwijl het 2e ontwerp meer naturalisatie promootte. Het publiek was in tweeën verdeeld over de twee ontwerpen. Er werd een slim compromis bereikt tussen de twee ontwerpen, wat laat zien dat goede bemiddeling en samenwerking noodzakelijk zijn.
Bronnen
Afwegingen maken tussen verschillende prioriteiten
De interdisciplinaire werkgroep "Isar-Plan" werd in 1995 opgericht, met leden van de stad München, het staatsbureau voor waterbeheer München en de "Isar-Allianz". De groep onderzocht de overstromingssituatie, de behoefte aan recreatiegebieden langs de rivier en de biodiversiteit van het gebied. Het onderzoek omvatte een uitgebreide atlas van fauna en flora, bestaand openbaar gebruik en ruimtelijke kwaliteiten, die later werden samengevoegd tot een conflict- en waardeanalyse van alle aspecten in relatie tot elkaar. Op basis van deze bevindingen werden ontwikkelingsdoelen gedefinieerd. Er werden waterkerende maatregelen gekozen die de bestaande ondergroei op de dijken grotendeels in stand hielden om ecosystemen te behouden en gebieden voor recreatie te hebben. Er werd voldoende afvoercapaciteit gegenereerd door de hoofdgeulbedding te verbreden, wat tegelijkertijd een bijna-natuurlijke en vlakke rivieroeverstabilisatie mogelijk maakt.
Sleutelfactoren
Hydrologische modellering helpt om te bepalen wat nodig en mogelijk is voor het herstel van de rivier en een geschikt debiet. Bovendien was het grootste deel van de rivier in dat gebied gekanaliseerd, maar een deel vlakbij de stad had zijn karakter behouden, zodat het als voorbeeldfunctie van de rivier kon dienen. Tot slot was een goede samenwerking tussen belanghebbenden voor het afwegen van prioriteiten tussen hoogwaterbescherming, natuur en recreatie essentieel.
Geleerde les
Het ontwerp van ruwe hellingen bevordert de natuurlijke ontwikkeling van het rivierregime. Met hun poelen, stenen rotstrappen en de stroomafwaarts gelegen grindbanken en grindsteeneilanden hebben ze een belangrijke ecologische functie en dragen ze bij aan de algehele morfologische ontwikkeling van de rivierbedding. Ze vormen ook een aantrekkelijke plek voor recreatie. Dynamisch ontwikkelende oevers zijn een bijzonder kenmerk van de natuurlijke rivier, die verandert en zich terugtrekt bij hoge waterstanden en overstromingen. Om erosie in de toekomst te voorkomen, zijn er om veiligheidsredenen echter beschermingsmaatregelen aan de achterkant geïmplementeerd. In de binnenstad had het Isarplan te maken met verschillende beperkingen voor de ontwikkeling van de rivier vanwege de bestaande infrastructuur, en met de controversiële publieke discussies over twee concurrerende herstelontwerpen (zie hierboven). Er werd een slim compromis tussen de twee ontwerpen bereikt met versterkingen onder de grond en bedekt met vegetatie om een natuurlijk uiterlijk te creëren.
Bronnen
Leren door te doen
Het team hield rekening met gebeurtenissen tijdens de lange implementatie (11 jaar voor de bouwwerkzaamheden met 5 jaar voorbereidend werk) om een succesvolle EbA-oplossing te creëren. In wezen gebruikten ze adaptief beheer voor hun implementatie. De grote overstroming van 2005, midden in het werk, had een grote impact op het gebied en op de uiteindelijke implementatie van de oplossing. Ze hielden ook rekening met de bezorgdheid van het publiek (zie hierboven) om tot een uiteindelijke oplossing te komen die door velen wordt gewaardeerd.
Sleutelfactoren
Ruimte hebben voor een natuurlijke ontwikkeling van de riviermorfologie in de loop der tijd.
Geleerde les
De overstroming toonde aan dat gebieden zonder grasmat erosieschade opliepen. De beste bescherming was te vinden waar de technische oeverbeschermingsmaatregelen werden aangevuld met de aanplant van wilgen of graszoden. Vooral de dunne wilgenstaven die na elke twee tot drie jaar terugsnoeien ontstaan, bieden een uitzonderlijk goed houvast. Bovendien zijn veel van de nieuwe structuren die zijn ontstaan als gevolg van de overstromingsschade, zoals poelen, dalen en grindbanken, nu verbonden met de rivier de Isar, afhankelijk van de afvoer, en bieden ze habitats voor jonge vissen en macro-invertebraten. Tegelijkertijd wordt het biotoopkarakter van deze gebieden versterkt doordat er dood hout achterblijft na overstromingen. Deze kleine biotopen werden onderhouden en beschermd met graszoden en wilgen. Op de oppervlakken die door overstromingen werden blootgelegd, ontwikkelden zich in het daaropvolgende jaar dunne, maar rijk bloeiende grasgemeenschappen met een hoge ecologische waarde.
Bronnen
Invloeden
Het project heeft met succes de bescherming tegen overstromingen verbeterd door de ontwikkeling van een natuurlijker rivierlandschap, dat ruimte biedt aan de rivier. Een grote overstroming in 2005 had effect op het hele stroomgebied en liet zien waar het herstel de schade had beperkt. Zoals te zien was aan de gevolgen van deze enorme overstroming in andere gebieden in Zuid-Duitsland, heeft het herstel van de Isar de overstromingsbeheersing verbeterd en de schade die veroorzaakt had kunnen worden verminderd.
Het project heeft ook de biodiversiteit ten goede gekomen door het creëren van nieuwe habitats voor flora en fauna en doordat vissen zich door de rivier konden verplaatsen waar ze voorheen werden gehinderd.
De hydrologische toestand is ook verbeterd om zwemwaterkwaliteit te bereiken. Dit betekent dat inwoners van München en bezoekers in de rivier kunnen zwemmen en kunnen profiteren van het aantrekkelijke landschap voor vele recreatieve activiteiten.
Begunstigden
Gezien de verbeterde bescherming tegen overstromingen en de kwaliteit van de nabijgelegen recreatiegebieden zijn de belangrijkste begunstigden de omliggende infrastructuur, burgers en bezoekers van het gebied en de economie. Het herstel komt ook de biodiversiteit ten goede.
Duurzame Ontwikkelingsdoelen
Verhaal

Het herstel van de Isar over een lengte van 8 km in de stad München is een spectaculaire prestatie omdat het zowel grote overstromingen kan verwerken die het gebied regelmatig treffen, als recreatief gebruik met tot wel 30.000 mensen die in warme weekenden in het gebied samenkomen, en tegelijkertijd de biodiversiteit verbetert.
De projectgroep "Isar-Plan" werd in 1995 opgericht tijdens een onderzoek naar de beschermingssystemen tegen overstromingen in München en te midden van een toenemende vraag naar een stedelijke omgeving "dichter bij de natuur" die recreatiemogelijkheden biedt. Het project werd geleid door de stad München en het Beierse waterschap en vertegenwoordigt een ongeëvenaard niveau van interdisciplinaire samenwerking. Na voorstudies over hoe een project te ontwerpen dat de doelstellingen voor overstromingsbescherming, ecologie en recreatie met elkaar in evenwicht bracht, begonnen de werkzaamheden in 2000. De hoofdgeul werd verbreed van 50 m naar 90 m en er werden een aantal maatregelen genomen om de natuurlijke hydrologische functie te herstellen, de rivier er bijna natuurlijk uit te laten zien, met voldoende habitat voor flora en fauna en recreatiegebieden, en tegelijkertijd de overstromingsbescherming van het omliggende gebied te garanderen.
In 2003 werd een landschapsontwerp voltooid met openbare raadpleging en participatie voor het laatste stuk van 1,6 km in het hart van de stad (dat rekening moest houden met ecologische, overstromingsbeschermings- en recreatiedoelen). Dit resulteerde in controversiële discussies en publieke ruzies omdat twee bijna tegengestelde projecten (een stedelijk functioneel ontwerp versus een totaal hernatuurlijk ontwerp) werden geselecteerd als eerste en tweede prijs. Uiteindelijk werkten beide teams in 2005 samen aan een gecompromitteerd ontwerp dat de benodigde bescherming tegen overstromingen bood binnen de beperkingen van het dichtbebouwde gebied en een gerenaturaliseerd uiterlijk.
De restauratie werd voltooid in 2011.